Blok 4

Huibrecht Willem Blok (Huib) (1910-1995) was maar voor één beroep in de wieg gelegd: boekhandelaar. Op z’n 15e ging hij al als magazijnbediende werken bij boekhandel Donner. Daarna was hij nog zeker bij 4 verschillende boekhandels werkzaam, uiteindelijk als winkelbediende. In 1933 begon hij zijn eigen boek- en kantoorboekhandel van gereformeerde signatuur op de Wolphaertsbocht nr. 99 in Rotterdam (Charlois), dé winkelstraat van Zuid, boekhandel H. W. Blok. Hij had aanvankelijk veel last van de vele leesbibliotheken die Rotterdam rijk was. Toen de zaken zó slecht gingen dat het dreigde mis te lopen, werd hij door verschillende collega-boekhandelaren geholpen (Hooymeyer, Molenaar, Bokhorst, Van Witsen). Om de winkelomzet aan te vullen ondernam hij “colportagereizen” naar de Zuidhollandse eilanden, waar hij met succes theologische werken en encyclopedieën verkocht. In 1938 besloot hij de winkel te verplaatsen naar een veel beter adres, de Boergoensestraat nr. 120. Tijdens de bezetting werd Blok heel actief in het verzet. Het gevolg was dat hij in oktober 1943 gearresteerd werd. Hij kwam in Dachau terecht, maar overleefde de oorlog wel. Op 15 juli 1946 heropende hij zijn winkel. De zaken gingen nu goed. In 1953 huurde hij de aanpalende panden, Boergoensestraat nr. 116 en 118 en liet ze grondig verbouwen. Heel wat, later succesvolle, boekhandelaren genoten bij Blok een prima opleiding. Blok had een vaste gereformeerde klantenkring en deed ook veel in schoolboeken. Het was geen makkelijke man, maar hij had wel gevoel voor humor. Ten bewijze een rijmpje van Blok: “Let op de predikanten, ’t zijn onze beste klanten”. Blok was ook uitgever. Zo verscheen bij hem bijvoorbeeld het Geneeskundig Jaarboek van Nederland en het Geneeskundig Jaarboek Medicijnen, maar ook, in 1971 “Rondom de Oude Kerk van Charlois” door J. Vlasblom. Verder was hij actief in verschillende vakorganisaties. Van 1954 tot 1963 was hij bijvoorbeeld voorzitter van de Nederlandse Boekverkopers Bond. In 1963 opende hij een 2e winkel aan de Schiedamse Vest nr. 51 (later nr. 59) (overgenomen van W. J. van Hengel). In 1980 verkocht hij het pand aan de Boergoensestraat en breidde de winkel aan de Schiedamse Vest uit door aankoop van het belendende pand. Een slimme zet was de opening van een Spaanse afdeling met het oog op de vele Spaanse gastarbeiders in Rotterdam. In 1984 , Blok was inmiddels op gevorderde leeftijd, deed Nijgh & Van Ditmar een bod op winkel en uitgeverij. Nijgh sloot de winkel in 1986. De uitgeverij ging nog wel door onder de naam Blok. In de laatste periode van zijn leven werd Blok getroffen door Altzheimer. Hij overleed in een verzorgingshuis in 1995.

Blok 3

Gerrit Blok Gzn. begon rond 1893 een boekbinderij op de Bergstraat nr. 52 in Rotterdam. Hij was gespecialiseerd in het binden van bijbels. In 1898 verhuist hij met zijn zaak, boekbinderij/perforeerinrichting/advertentiebureau, naar de Botersloot nr. 142. In 1907 meldt hij in een advertentie dat hij met zijn bedrijf verhuist naar de Botersloot nr. 94. Wat mij al heel vaak opgevallen is in deze serie (ook in Leiden en Den Haag) dat er in de periode 1850-1950 ongelooflijk vaak verhuisd werd. Gerrit Blok is daar weer een goed voorbeeld van, want in 1910 verhuisde hij opnieuw, nu naar de Nieuwe Markt nr. 14. Inmiddels was zijn zoon ook werkzaam in het bedrijf. Getraceerd tot 1923.

Blok 2

Al in 1929 had C. (Cors) Blok een kantoorboekhandel op de Jonker Fransstraat nr. 88 in Rotterdam. Bij het bombardement in mei 1940 brandde deze zaak volledig uit. Nog in hetzelfde jaar heropende Blok zijn kantoorboekhandel (“vulpenmagazijn, kantoor-machinehandel, drukkerij, binderij, boek- en papierhandel”) op de Tollensstraat nr. 100, (Noordsingel). Na 1955 wordt als eigenaar vermeld Mevr. M. J. Blok-Leeuwin.

Blok 1

Kantoorvakhandel De Blok en Schröer werd in 1984 opgericht en was tot 2013 gevestigd op de Poolsterstraat nr. 121 (Winkelcentrum “Oosterhof”) in Rotterdam.

Bladergroen

In 1867 richtte J. P. Bladergroen een boekbinderij en kantoorboekhandel/advertentiebureau op aan de Gapersteeg, Wijk 2, nr. 104 in Rotterdam. Vanaf 1875 wordt als adres vermeld Gapersteeg nr. 7, maar vermoedelijk gaat het hier om hetzelfde pand. Bladergroen behoorde tot de eerste bezitters van een telefoonaansluiting in Rotterdam. Vanaf 1893 is er alleen nog sprake van een boekbinderij die dan op de Nieuwehaven nr. 153 gevestigd is. Incidenteel trad Bladergroen ook op als uitgever. In 1888 verscheen bij hem bijvoorbeeld: “Scheepsbouw voor ’s lands vloot, vervolg op de Proeve van een ontwerp voor een strijder onzer zeemacht” door W. M. Visser (50 cents). De zaak wordt na 1909 niet meer vermeld.

Bieshaar

In juni 1872 startten Jacobus Johannes Bieshaar en Mari Cornelis Reckers voor gezamenlijke rekening een boekbinderij onder de naam “Bieshaar & Reckers”, In den Oppert. no. 49 in Rotterdam. Men vervaardigde prachtbanden, monsterdozen, staalkaarten etc. In april 1874 werd de binderij verplaatst naar de 1e Lombardstraat nr. 12, nabij de Meent. In juli 1890 werd de samenwerking beeindigd en vanaf dat moment werd de firma voortgezet onder de naam “Bieshaar & Zoon” in de Leeuwenstraat nr. 15. Want inmiddels had de zoon van de oprichter, Egbertus Hendrikus Bieshaar, zijn intrede gedaan. De zaak werd uitgebreid met een “stoomhandelsdrukkerij” en trad incidenteel ook op als uitgever. In 1898 verhuisde de drukkerij naar de Wijnstraat nr. 77, de binderij bleef op de Leeuwenstraat. Bieshaar gaf Rotterdamse prentbriefkaarten uit, proefschriften, maar ook vervolgwerken, zoals het Jaarboek van de Nederlandse Cricket-Bond. Rond 1909 werden binderij en drukkerij weer herenigd op het adres Wijnbrugstraat nr. 11 (later nr. 15). In 1940 is drukkerij Van Leeuwen op Wijnbrugstraat nr. 15 gevestigd, met de aanduiding “v/h Bieshaar”. In mei 1940 werd ook dit pand bij het bombardement verwoest. Egbertus Hendrikus Bieshaar overleed in 1942.

Bijenkorf 2

Toen de joodse ondernemer Simon Philip Goudsmit zijn warenhuis “Magazijn De Bijenkorf” in 1870 opende op de Nieuwendijk nr. 132 in Amsterdam kon nog niemand bevroeden welke hoge vlucht dit bedrijf zou nemen. Het assortiment bestond aanvankelijk voornamelijk uit fournituren, maar al snel werd het aanbod aanzienlijk uitgebreid, o.a. met boeken. Bovendien werden er in de loop der jaren in meerdere grote steden filialen gevestigd. De Haagse vestiging werd in 1926 geopend en in 1928 wordt besloten een filiaal in Rotterdam te vestigen. Na een uitgeschreven prijsvraag wordt de gerenommeerde architect Willem Dudok belast met het ontwerp van het bedrijfspand aan de Schiedamse Singel. Toen het pand op 16 oktober 1930 geopend werd, konden de Rotterdammers zich vergapen aan een fantastisch “paleis” met een oppervlakte van 4500 m2, 7 verdiepingen met een dakterras en daarbij een 166 meter hoge toren. De Rotterdamse vestiging was dan ook naast Amsterdam en Den Haag één van de drie “flagstores” van De Bijenkorf (zie het goudkleurige etiket). Vanaf het begin kende de Rotterdamse zaak een boekenafdeling, waar geregeld bekende auteurs acte de présence gaven. Als boekhandel behoorde De Bijenkorf, samen met V&D, tot de belangrijkste klanten van de Nederlandse uitgevers. Maar.. bij het bombardement in mei 1940 werd het prachtige bedrijfspand grotendeels in de as gelegd. Eind 1940, begin 1941 werd de zaak weer geopend in het gedeelte van het gebouw dat nog redelijk gespaard was gebleven. Er werd daarnaast een tijdelijk kantoor geopend op de Beatrijsstraat nr. 67, bij de Middellandlaan. Tijdens de oorlog stond het bedrijf onder niet-Joodse leiding, maar direct na de bevrijding kon in advertenties meegedeeld worden dat men “weer baas in eigen korf” was. In de jaren ’50 kreeg architect Marcel Breuer de opdracht een nieuw pand te ontwerpen, dat op 19 maart 1957 geopend werd aan de Coolsingel nr. 105.

Bijbel kiosk

De Stichting Bijbel Kiosk vereniging werd in 1933 opgericht en was gevestigd in Amsterdam, later Driebergen. De stichting hield zich bezig met evangelisatiewerk. Daaronder viel ook het opzetten, verspreid over Nederland, van bijbelkiosken, waar christelijke muziek en boeken werden verkocht. Al voor 1947 was er een vestiging in Rotterdam. Bij de oprichting van deze vestiging speelde ook de I.J.E. (Vereniging voor Interkerkelijke Jeugdevangelisatie) een rol. De vestiging aan het Zuidplein Hoog 474 werd in 1973 geopend. In 2005 werd de kiosk overgenomen door Sjofar Boek & Muziek VOF en verhuisde toen naar een beter plek binnen het winkelcentrum Zuidplein.

Bienen

Gregorius (George) W. van Bienen (1857- ) startte rond 1880 een advertentiebureau aan de Passage nr. 13 in Rotterdam. Daarnaast had hij enige tijd een kiosk aan de Hoogstraat, hoek spoor-viaduct. Gelijdelijk ontwikkelde de zaak zich tot een boekhandel (“Passage Boekhandel”), muziekuitgeverij en drukkerij. Van Bienen gaf ook vrij veel gekleurde Rotterdamse prentbriefkaarten uit. Als muziekuitgever beperkte hij zich tot het populaire genre. Hij gaf onder meer 15 liedjes van Louis Davids uit, maar ook “Troelstra op ’t Loo : verkiezingsmoppen” door J. H. Speenhoff, dit naar aanleiding van de algemene verkiezingen van 1913, waar de SDAP naar 18 zetels in de Tweede Kamer groeide. Andere tijden! Van Bienen was ook enige tijd de drukker van het Rotterdamsch Dagblad. In de 20e eeuw verhuisde de zaak naar Passage nr. 18c. Ik heb het bedrijf kunnen traceren tot 1914.

Beukers

J. A. J. Beukers dreef tussen 1940 en 1967 boek- en kantoorboekhandel/leesbibliotheek “Tollens” op de Tollensstraat nr. 51 in Rotterdam (soms wordt vermeld nr. 51B). Hier een voorbeeld van een etiket waarop de prijs in het witte vlakje vermeld kon worden.

Berkeveld

Rond 1902 nam J. G. Berkeveld de boekbinderij/boekhandel over van F. Rackwitsz in de Boomgaardstraat nr. 82, “bij de Hoogere Burgerschool, Witte de Withstraat” (later op nr. 94a). F. Rackwitsz had zijn zaak vanaf 1883 gedreven aan de Eendrachtsstraat nr. 60 en verhuisde in 1889 naar de Boomgaardstraat. Na 1910 wordt de zaak van J. G. Berkeveld niet meer vermeld.

Berkelouw

Solomon Berkelouw stond aan de basis van wat zou uitgroeien tot het belangrijkste antiquariaat van Rotterdam. Het begin was bescheiden. Solomon trok vanuit de Kipstraat vanaf 1812 met zijn boeken in een jutezak over de schouder langs zijn klanten, met name in het Rotterdamse havengebied. Zijn aanbod bestond vooral uit fraai gebonden theologische werken. Op één van zijn tochten in de winter gleed hij uit op een loopplank en verdween met zijn boeken in het water. Dat overleefde hij niet. Zijn zoon, Carel Berkelouw (1839-?), zette de handel wat minder risicovol voort met een boekenstal op de Nieuwe Markt, later verplaatst naar het Beurs Plein, Westnieuwland, Binnenrotte. De 3e generatie in de persoon van Hartog Carel Berkelouw (1872-1942), de zoon van Carel, opende voor het eerst een echte winkel aan de Schoolstraat en begon met het uitgeven van catalogi. In 1928 werd hij lid van de prestigieuze International Antiquarian Booksellers Association. Onder zijn bewind breidde de zaak steeds meer uit. De winkel werd gevestigd op de Hoveniersdwarsstraat nr. 6-10. In 1926 werd een nog groter pand betrokken aan de Pompenburgsingel nr. 25, in de buurt van station Hofplein. De grootste bloei zou de firma beleven onder leiding van de kinderen van Hartog Carel, te weten Sientje (1897-1942), Carel (1903-1942) en Isidoor (1913-1988). Carel had eerst stage gelopen in het buitenland. Het antiquariaat organiseerde ook heel veel veilingen. In de jaren ’30 had men ook een vestiging in Scheveningen op de Veurnschestraat nr. 16 (zie 2 etiketten). Bij het bombardement in mei 1940 werd het pand aan de Pompenburgsingel volledig weggevaagd, inclusief de boekenvoorraad, waaronder een zeer waardevolle collectie antieke bijbels. Na het bombardement verplaatste men de zaak naar het Spui nr. 24 in Den Haag. Per 1 november 1941 was er weer een noodwinkel in Rotterdam aan de Statenweg nr. 219 om het contact met de clientèle te kunnen onderhouden. Maar de Joodse familie Berkelouw zou nog zwaarder getroffen worden. De ouders, Hartog Carel Berkelouw en Henriette Berkelouw-Engelsman, de kinderen Carel, Sientje en Elizabeth werden allen omgebracht in Auschwitz, Hendrika werd in Parijs vermoord. Isidoor wist uit de gevangenis te ontsnappen en overleefde. Na de oorlog bouwde hij de zaak weer op. Hij begon met het organiseren van veilingen op de Spiegelgracht nr. 13 in Amsterdam, maar besloot toch Europa, waar zijn familie zoveel leed was aangedaan, de rug toe te keren. Hij emigreerde naar Australië waar hij zijn zaak opnieuw tot grote bloei zou brengen. Berkelouw is de belangrijkste boekhandel van dit continent. Zijn zoons, Henry en Leo en dochter Francis zetten de zaak voort en in 1994 trad de 6e generatie toe, Paul, Robert en David. Men heeft ook een vestiging in de Verenigde Staten en de voorraad omvat, naar verluidt, 2 millioen boeken.

Berg 3

Voor boekhandelaren met de achternaam Van den Berg was Rotterdam kennelijk een plaats waar men zich bij voorkeur vestigde. Dit is al de 3e van den Berg die ik in mijn verzameling tegenkom. W. van den Berg was tussen 1907 en 1921 gevestigd op de Westkruiskade. Er worden in die periode twee huisnummers vermeld: Westkruiskade nr. 44 en nr. 200.

Berg 2

De christelijke boek- en papierhandel van R. van den Berg was actief tussen 1909 en 1925 op het adres Oudedijk nr. 249 (soms wordt vermeld nr. 249a) in Rotterdam-Kralingen. Toen in 1925 J. P. Quispel deze boekhandel overnam, werd de naam van Van den Berg nog een tijd gehandhaafd: “Firma Van den Berg (J. P. Quispel)”. Maar in 1927 werd de volgorde al omgedraaid “Boekhandel J. P. Quispel (R. van den Berg)”. Over Quispel later meer.

Berg

De boekhandel en leesbibliotheek van Leendert Cornelis van den Berg was tussen 1926 en 1936 gevestigd aan de 2e Middellandstraat nr. 3a in Rotterdam-West. Het was een algemene boekhandel met een leesbibliotheek in 4 talen. De zaak ging in 1936 failliet.

Bensmann

In 2001 openden Anneke Bensmann en Ellen Blankstein een boekhandel op de Burgemeester Baumannlaan nr. 163-A in Rotterdam-Overschie (boekhandel Bensmann & Blankstein). De enige boekhandel in dit stadsdeel en een ontmoetingsplaats voor Overschiese boekenliefhebbers. Dat kon helaas niet verhinderen dat de dames zich in februari 2018 gedwongen zagen om de zaak te sluiten door teruglopende omzet, mede onder invloed van de internet-concurrentie.

Benedictus

De geschiedenis van de firma Wed. S. Benedictus in Rotterdam strekt zich uit over de periode 1835-1960. Het bedrijf bood in de loop der tijd een scala aan diensten aan: groot gesorteerd magazijn in kantoorartikelen en luxepapieren, fabriek van enveloppen, handelsdrukkerij, steendrukkerij, boekbinderij, linieerfabriek, uitgeverij, specialist in calqueerlinnen etc. Samson Benedictus richtte het bedrijf dus op in 1835 op de Westewagenstraat. Toen hij in 1855 overleed, zette de weduwe Benedictus (geboren Binger) de zaak voort. Zij werd terzijde gestaan door haar zoons Jos Benedictus (overleden 1931) en W. Benedictus (overleden 1901). Daarna deed een neef , W. C. Benedictus, zijn intrede en een schoonzoon, J. Portielje. De drukkerij had een zeer gevarieerd aanbod: geboortekaarten, rekeningen, aandelen, boeken etc. In 1876 verhuisde de firma naar de Zuidblaak nr. 82. In datzelfde jaar trad de zaak voor het eerst op als uitgever. De laatste uitgave dateert uit 1929: “Zeevaart en zeehandel van Rotterdam (1813-1830)” door P. A. A. van Mechelen. Rond 1883 verkaste de zaak naar de Wijnstraat nr. 147, maar in de periode 1910-1918 zat de papeterie weer op de Zuidblaak nr. 80-82. In 1928 vinden we de zaak terug op Zuidblaak nr. 40. Vermoedelijk daartoe gedwongen door de gevolgen van het bombardement verhuisde men in 1940 tijdelijk naar de Westersingel nr. 52. Maar al in november van hetzelfde jaar werd trots aangekondigd dat men een nieuw pand betrok aan de Jongkindstraat nr. 4 (Dijkzicht). Vanaf 1942 had men daarnaast een vestiging in de Van Helmontstraat nr. 5. Of alle leden van de (vermoedelijk Joodse) familie Benedictus de oorlog overleefden, mag betwijfeld worden. Hoe dan ook, na de oorlog, wordt het bedrijf gewoon voortgezet. In maart 1948 bood men “bontkleurige paastafellopers” aan. In 1953 verhuisde de kantoorboekhandel naar de winkelpromenade Lijnbaan nr. 90. Deze winkel heeft zeker tot 1977 bestaan. De drukkerij werd in 1950 overgenomen door de Nederlandse dagbladunie. Benedictus werd de handelsdrukkerij van de Nieuwe Rotterdamse Courant. In 1960 verhuisde de drukkerij naar een nieuwbouw, ingang Boomgaardstraat nr. 67, nog later Westblaak nr. 180. De naam Benedictus was toen verdwenen.

Bender

Cristiaan Carel Bender richtte in 1850 een orgel- en pianohandel op aan de Steenstraat nr.54 in Leiden. Na zijn overlijden in 1878 zetten 3 van zijn 4 zoons het bedrijf voort en breidden het gestaag uit met vestigingen in Amsterdam, Breda, Arnhem en Rotterdam. De Rotterdamse vestiging werd in 1905 opgericht aan de Wijnhaven nr. 94 (later ook 94-96). In de periode 1915-1920 was er een 2e vestiging op de (Ged.) Glashaven nr. 13a (ook 17a). In 1924 vestigde men zich in het pand aan de Witte de Withstraat nr. 34. In 1950 werd het 100-jarig bestaan van het bedrijf gevierd met de uitgave van een album met Nederlandse pianomuziek. De Rotterdamse vestiging werd vermoedelijk eind jaren ’60 gesloten. Het Bender-concern ging in 1994 failliet.

Beerschoten

T. van Beerschoten richtte in 1898 een boek- en papierhandel, annex leesbibliotheek op in de Zwart Janstraat nr. 5 in Rotterdam. Er was zoals in die tijd vaak gebruikelijk ook een advertentiebureau aan de zaak verbonden. Tussen 1901 en 1905 gaf Van Beerschoten verschillende gekleurde Rotterdamse ansichtkaarten uit. Daarnaast was hij tussen 1901 en 1903 de uitgever van het “Rotterdam’s Zondagsblad : onafhankelijk weekblad, in hoofdzaak gewijd aan de belangen der gemeente Rotterdam; tevens officieel orgaan der Vereeniging “Winkeliers- en Handelsbelangen” en de Handelsvereeniging Rotterdam”. In 1904 verhuisde de zaak naar de Zwart Janstraat nr. 7. In juli 1912 ging Van Beerschoten failliet. Vanaf 1913 was in het pand aan de Zwart Janstraat de boekhandel van P. Rijnsdorp gevestigd, waarover later meer.

Bazendijk

In 1839 opent Pieter Mees Bazendijk (1814-1884) een leesbibliotheek ten huize van C. D. Cupérus op de Noordblaak, het 2e huis van de Keizerstraat in Rotterdam. Zijn eerste catalogus omvatte 300 nummers met zowel Nederlandsche als Fransche werken. In november 1841 verplaatste hij de leesbibliotheek naar een eigen pand op de Leuvehaven Westzijde, Wijk 3, nr. 56, bij de Zeevischmarkt. Hij breidt dan uit met een echte boek- en papierhandel (boekhandel P. M. Bazendijk). Vanaf 1846 treedt Bazendijk ook op als uitgever van o.a. zeekaarten en zeevaartkundige werken. De gespecialiseerde boekhandel van Mevr. Arbon, weduwe Krap kreeg er dus een concurrent bij. Ik noem één uitgave: “Praktische wenken ter voorkoming van aanzeilingen, alsmede nadere toelichting der bepalingen op het voeren van seinlichten, uitwijken van zeil- en stoomschepen enz.” door D. C. Rietbergen (1867). In mei 1865 verhuisde het bedrijf naar de (Groote) Zeevischmarkt wijk 2, nr. 444 tegenover de Leuvehaven (vanaf 1875 nr. 14). Bazendijk vormde tevens het Rotterdamse depot van kantoorboekenfabrikant Gebrs. Abrahams. Na het overlijden van de oprichter had zijn zoon Pieter Gijsbertus Bazendijk de leiding. Voor zover ik heb kunnen nagaan werd in 1909 voor het laatst een boek uitgegeven. In 1910 wordt als adres vermeld Zeevischmarkt nr. 14B. In mei 1918 verplaatst “Technische en Zeevaartkundige Boekhandel P. M. Bazendijk” de winkel naar de straat waar men ooit begon: Noordblaak nr. 59. In 1923 fuseert boekhandel Bazendijk met boekhandel Hector en gaat verder als boekhandel Hector & Bazendijk op de Noordblaak. Hierover later meer.

Bax

J. A Bax had tussen 1906 en 1921 een boek-/kantoorboekhandel op de Westkruiskade in Rotterdam. Aanvankelijk op nr. 115, maar vanaf 1909 op nr. 23B. In 1921 deed hij de zaak over aan Jac. L. Zaalberg. J. A. Bax overleed in 1923.

Balen

De boekhandel/leesbibliotheek van mej. G. W. E. van Balen was tussen 1926 en ca. 1931 gevestigd op de 2e Pijnackerstraat nr. 28 in Rotterdam.

Baalen

Jacob van Baalen (1775-1853) werd opgeleid tot boekhandelaar bij zijn familielid Nicolaas Cornel, met wie hij in 1798 de firma “Cornel & Van Baalen” oprichtte (boekhandel/veilinghuis/uitgeverij). Vanaf 1805 zette Van Baalen de zaak alleen voort na meningsverschillen met Cornel. Het bedrijf was gevestigd op de Hoogstraat Wijk 7 – nr. 53 (later Hoogstraat 385) in Rotterdam. De zoons van de oprichter, Hendrik, Simon en Jan van Baalen werden in het bedrijf opgenomen en vanaf 1844 is er dan ook sprake van “J. van Baalen & Zonen“. De oprichter overleed in december 1853. In de periode 1800-1850 organiseerde de firma veel boekveilingen; daarnaast werden er heel veel boeken uitgegeven, waaronder omvangrijke werken als “Handboek der Bijbelsche Geschiedenis” door H. van Heijningen met 55 steendrukplaten. Rond 1870 wordt de zaak overgenomen door Willem Jacob van Hengel en Albertus Eeltjes die in 1869 een vennootschap waren aangegaan om gezamenlijk een handel in boeken op te zetten. Aanvankelijk presenteerde men zich als “J. van Baalen & Zonen (van Hengel & Eeltjes)”, maar al in 1874 werd de volgorde omgedraaid “Van Hengel & Eeltjes (J. van Baalen & Zonen)”. Onder de nieuwe leiding verhuisde de zaak naar de Leuvehaven W.Z. 3-13. Rond 1888 gingen Van Hengel en Eeltjes uit elkaar. Van Hengel zette de zaak voort op de Hoogstraat. Eeltjes verhuisde naar de Oppert. Boekhandel Van Hengel zou nog heel lang bestaan. Daarover later meer.

Ascherman

Carl Heinrich Ferdinand Ascherman (1881- ) had in de eerste helft van de 20e eeuw een papier- en kantoorboekhandel op de Toerijstuin nr. 15 in Rotterdam. Hij verzorgde ook druk- en linieerwerk. Curieus is de vermelding “fabriek van alle soorten mappen”. Dat heb ik niet eerder op dit soort etiketten aangetroffen. Verdere gegevens ontbreken helaas.

Arps

Letterzetter/drukker Bernardus Arps (1839-1913) begon zijn drukkerij in 1860 in Culemborg. In 1871 verhuisde hij naar de Groote Markt nr. 12 in Rotterdam. Het bedrijf werd daarna door 2 opeenvolgende generaties geleid, beiden genaamd Gerardus Christiaan Arps. Vanaf 1897 mocht de firma de titel “Hofdrukkerij” voeren. In mei 1940 werd het bedrijfspand bij het bombardement volledig verwoest, maar vanaf 1947 werd het weer opgebouwd aan de Schiekade. Onder de 4e generatie (Willem Arps) vestigde de drukkerij zich in een bedrijfsgebouw in de Alexanderpolder. Op dit moment staat het bedrijf onder leiding van Ivo Arps. De laatste 2 adressen zijn: Jaap van den Hoekplaats nr. 10 en Jan van der Heijdenstraat nr. 25 in Oud-Beijerland. Eén van de reclameslogans: “Since 1860 the largest offset thermography diestamping and foilprinter in The Netherlands”.

Arbon

Helena Geertruida Arbon, weduwe van Adrianus Hubertus Krap, startte rond 1816 een boekhandel/uitgeverij/steendrukkerij in Rotterdam. Als adres wordt dan vermeld: Haringvliet nr. 111. Al in 1817 wordt een nieuw adres genoemd, waar de firma de rest van haar bestaan zou verblijven: “bij de Beurs nr. D 98”. In advertenties varieert de naam van het adres nogal eens. Zo komen we tegen: Beursplein (jaren ’30), Noordblaak en hoek Beurssteeg, maar ook “op het Westnieuwland”. De zaak ontwikkelde zich tot een gespecialiseerde boekhandel/uitgeverij op het gebied van de zeevaart. In de jaren ’60 afficheert de winkel zich dan ook als “Zeevaartkundige boekhandel”. Het assortiment omvatte naast boeken ook kaarten, sextanten, dag- en nachtkijkers, aardglobes etc. Men kon er zelfs apparatuur laten repareren. In mei 1850 gaat “boekhandelaresse” Arbon, wed. Krap een vennootschap aan met Joost van Duym. Vanaf dat moment heet de zaak “Wed. Krap & Van Duym“. Er verschenen uiteraard veel publicaties m.b.t. de zeevaart. Een voorbeeld: “Zeemans handleiding voor zijne berekeningen op zee: bevattende een aantal korte, doch naauwkeurige regelen, bijzonderlijk voor den zeeman geschikt, om praktisch de voornaamste en meest voorkomende problema’s op te lossen” auteur: Johannes George Arbon (1819). Rond 1882 is het bedrijf waarschijnlijk opgeheven.

A.P.

De Amsterdamse uitgeverij “Ontwikkeling”/later “De Arbeiderspers” opende in de jaren ’20 in meerdere grote steden boekhandels onder de naam “Boekhandel Voorwaarts”, “A.P. Boekwinkel”, of ook wel “Boekwinkel Arbeiderspers”. Het bedrijf was gelieerd aan de SDAP, later de PvdA en het NVV. Op het hoogtepunt waren er 16 filialen, o.a. in Amsterdam, Groningen, Utrecht, Leiden en… natuurlijk ook in Rotterdam. In de winkels werd vooral de aandacht gevestigd op het eigen uitgeversfonds met de nadruk op socialistische literatuur, maar het aanbod was veel breder. De Rotterdamse filialen hebben op verschillende adressen gezeten. Van 1929 tot 1940 was de zaak te vinden op de Gedempte Slaak nr. 120. Nadat in mei 1940 dit pand bij het bombardement volledig verwoest werd, was het adres kort Passage nr. 18. Maar al gauw werd het pand aan de Goudsesingel nr. 561-563 betrokken. In 1954 verhuisde de winkel naar Slaak nr. 34 (bij het Oostplein). Enkele personen die de leiding hadden: Gerrit Koopmans (voor 1954) en C. M. Stouthamer (na 1954). In 1970 verkocht de Arbeiderspers alle boekhandels aan het Belgische Standaardconcern.

Andel

H. van Andel nam in 1931 de omvangrijke leesbibliotheek over van C. Spierdijk, die al sinds 1888 gevestigd was op de Slaakkade nr. 107 in Rotterdam, in 1903 omgedoopt tot Gedempte Slaak. Spierdijk handelde ook in kantoor-, schrijf- en teekenbehoeften. Van Andel had in de jaren 1929/1930 al een leesbibliotheek in de Weteringstraat nr. 20. Na de overname kon hij direct spreken van “de grootste leesbibliotheek van Rotterdam (40.000 boeken in vier talen – leesprijs 5 ct. per week per deel)”. Hij gaf een catalogus van het boekenbestand uit in prachtband. Later verhuisde de leesbibliotheek naar Gedempte Slaak nr. 79. De zaak zou tot 1939 bestaan hebben.

Amesz

Oosterboekhandel J. Amesz is de oudste nog bestaande boekhandel van Rotterdam. Jacobus Gijsbertus Amesz begon in 1886 met een boekbinderij in de Waterloostraat. In advertenties worden verschillende huisnummers genoemd: F. 161, F. 192 en F. 155 (nu nr. 35). In 1896 verhuisde Jacobus Amesz, die inmiddels ook als boekhandelaar optrad, naar de Avenue Prins Alexander nr. 16 (later 7). Deze deftige naam werd in 1899 gewijzigd in Voorschoterlaan (nr. 7). Dit huisnummer werd later gewijzigd in nr. 145. “Amesz, Kralings middelpunt voor boeken op elk gebied, ook voor school-, schrijf- en teekenbehoeften”. Zoals zoveel boekhandels in die tijd, gaf ook Amesz af en toe iets uit. Meestal betrof het dan publicaties met een protestants-christelijk karakter (voorbeeld: “Wie zal ons scheiden van de liefde van Christus? : afscheidsrede gehouden te Kralingen op 26 januari 1896”). Toen Jacob Amesz in 1934 overleed, zette zijn weduwe, Jacoba Amesz, samen met haar zoon Koos en dochter Gretha de winkel voort. Ook schoonzoon Freek Roodborst ging in de zaak werken. In 1946 overleed de weduwe Amesz. Ook haar zoon Jaap werd toen actief , maar de drijvende krachten waren Koos Amesz en Freek Roodborst. Nadat Koos Amesz in 1955 overleden was, deed de zoon van Freek Roodborst, Gijs Roodbosrt, zijn intrede. In 1999 tenslotte namen de twee dochters van Gijs, Miriam en Marga Roodborst de winkel over (de 4e generatie!). De zaak is nog steeds succesvol. In 2013 werd op basis van de lange levensduur het predikaat hofleverancier toegekend.

Altmann

De geschiedenis van de uitgeverij/hollandsche en buitenlandsche boekhandel van Hendrik Altmann Jr. (1831-1884) strekt zich uit over de periode 1855-1879. In november 1855 gaat Altmann een vennootschap aan met Pieter Johannes van der Palm. De zaak is gevestigd op de Hoogstraat, bij de Hoofdsteeg Wijk 9, nr. 517 in Rotterdam. In 1867 verhuisde de firma naar de Korte Hoogstraat 5, nr. 310. Vanaf 1858 wordt Van der Palm al niet meer vermeld. In dat jaar wordt Philippus Hendrik Roosenburg (1833-1895) Altmann’s nieuwe vennoot. De uitgeverij maakt gebruik van verschillende impressums, soms wordt als uitgever kortweg “Altmann” vermeld, dan weer “Hendrik Altmann”, maar ook heel vaak “Altmann & Roosenburg”. Eind jaren ’80 gaf Altmann ook diverse publicaties uit samen met andere Rotterdamse collega’s, bijvoorbeeld W.C. de Vletter, van der Hoeve & Buys en met leesbibliotheekhouder/boekhandelaar Adr. Koller (Hoofdsteeg nr. 19). Er werden vooral veel kinder- en jeugdboeken uitgegeven. Eén voorbeeld: “Hoe het ging met Piet, Jan en Frits : nieuw insteek toverboek”, met litho’s van de firma Vleer uit Haarlem (1878).

Alsbach

De firma G. Alsbach & Co. was tussen 1866 en 1898 een vooraanstaande muziekhandel in Rotterdam. De zaak was gevestigd op het adres Spinnewiel, hoek Houttuin nr. 11, 190. Als adres wordt ook wel genoemd Noordblaak nr. 63. De oprichter was de uit Koblenz afkomstige Carl Georg Alsbach (1830-1906). Men kon er ook terecht voor toegangskaarten voor concerten. Alsbach was ook het Nederlandse hoofddepot van de firma B. Schotts & Zonen, de op twee na oudste muziekuitgeverij ter wereld, opgericht in 1770 in Mainz. Later met vestigingen in Parijs, Brussel en Londen. In 1898 verhuisde de zaak naar Amsterdam waar toen de muziekhandel van W. C. Brix von Wahlberg werd overgenomen.