Meer, Van der

Pieter van der Meer begon rond 1817 een boekhandel/uitgeverij op het Westnieuwland in Rotterdam. Eén van zijn eerste uitgaven: “Het voortdurend nut der enting met koepokstof, tegen de nog heerschende vooroordeelen, aan waarneming getoetst en gehandhaafd, in eenen brief aan J. B. Crol, te Dordrecht” door H. van den Bosch (1817). In 1821 verhuisde hij de zaak naar de Noordblaak 4, nr. 130, bij de Beurs. Johannes Wilhelmus Verbruggen (1806-1864) kwam op 12-jarige leeftijd bij Van der Meer in dienst. Toen de eigenaar in 1824 overleed, zette zijn weduwe de zaak voort. In de praktijk werd de zaak echter geleid door de inmiddels meer dan volleerde boekhandelaar/uitgever Verbruggen. In 1828 deelde de weduwe van der Meer dan ook mee dat zij zich geassocieerd had met Verbruggen en dat de zaak zou worden voortgezet als “Wed. Van der Meer & Verbruggen”. Verbruggen zou zich vooral een naam verwerven als uitgever van een groot aantal theologische en stichtelijke werken. Zo gaf hij o.a. het omvangrijke 9-delige werk van A. Neander “Geschiedenis der christelijke godsdienst en kerk” uit (1848-1860). Vanaf 1837 wordt de weduwe van der Meer niet meer vermeld en dan heet de zaak voortaan “Van der Meer & Verbruggen” . In 1860 verhuist de winkel naar de Hoofdsteeg 11, nr. 236, hoek van de Houttuin. In 1861 associeert Verbruggen zich met A. van Duym: “Verbruggen & Van Duym”. Johannes Wilhelmus Verbruggen overlijdt in 1864. De zaak behield de naam en wordt voor het laatst vermeld in 1868 op de Kortenaerstraat, Wijk 15, nr. 417.

Meenks

Over boek- en papierhandel D. Meenks op de Putschebocht nr. 36 in Rotterdam-Zuid heb ik weinig gegevens boven water kunnen halen. De zaak was actief in de jaren ’30 van de vorige eeuw. In 1936 gaf deze boekhandel een brochure uit, die van harte werd aanbevolen door Dr. A. Kuyper Jr., getiteld “Iets over Karl Barth”, geschreven door J. A. Schep, gereformeerd predikant te Bussum.

Mazijk

De christelijke boekhandel van R. van Mazijk wordt voor het eerst vermeld in 1922 op het adres Meent nr. 19 in Rotterdam. Vanaf 1923 tot 1940 trad de zaak ook op als uitgever, vaak onder de naam “Van Mazijk’s Uitgeversbureau”. Eén van de eerste uitgaven: “Het dal der moerbezieboomen” van J. C. Philpot in de serie “Bibliotheek Overjarig Koren”. De boekhandel verhuisde in 1929 naar het adres Botersloot nr. 97. In de periode 1928-1937 was de uitgeverij gevestigd op de Rembrandtstraat nr. 55. In 1940 verscheen als één van de laatste publicaties: “De zelfbeproeving tot het H. Avondmaal” door Willem Teelinck in de serie “Halve-Gulden-Editie”. De boekhandel presenteerde zich in advertenties o.a. als: “Mazijk’s Bijbel-Magazijn”, “Mazijk’s Kerkboekhandel” en “Oud-Theologische Boekhandel”. In 1931 werd een filiaal geopend op de Vierambachtsstraat nr. 9, bij de Heemraadssingel, tussen de Burg. Meineszlaan en de Gerrit van der Lindestraat, waarvan ook een christelijke leesbibliotheek onderdeel uitmaakte. Deze leesbibliotheek werd in 1953 opgeheven, maar het filiaal heeft tot 1968 bestaan. In dat jaar werd een opheffings- uitverkoop gehouden. De hoofdvestiging verhuisde in 1937 van de Botersloot naar een groter pand op de Heerenstraat nr. 17, tegenover Bervoets. “Wanneer gij soms eens winklen gaat, en wandelt door de Heerenstraat, let dan op nummer zeventien, daar zult gij iets bijzonders zien. Mazijk, eerst Meent, toen Botersloot, heeft thans opnieuw de zaak vergroot; loop niet verkeerd, onthoud het goed, weet waar gij voortaan wezen moet”. Ook deze zaak werd in mei 1940 getroffen door het bombardement. Op 27 mei werd een tijdelijk onderkomen gevonden op de Rodenrijschestraat nr. 36, maar al in juni betrok men een nieuw pand in de Teilingerstraat nr. 91 (1e huis vanaf de Schiekade). Het uitgeversbureau werd op de Berkelschelaan nr. 9 gevestigd. In 1950 verhuisde de boekhandel tenslotte van de Teilingerstraat naar de Schieweg nr. 41. Op dit adres wordt Mazijk’s boekhandel voor het laatst vermeld in 1975.

Mastenbroek

In de jaren ’20 van de vorige eeuw had B. Mastenbroek een colportage-boekhandel op de Rosenveldtstraat nr. 62B in Rotterdam.

Massad

Een wat vreemde eend in de boekenbijt: Begin jaren ’60 richtte de toenmalige eigenaar van Tijdschriftenhandel Noord, Cor Schackmann, het SM-tijdschrift “Massad” op. Dat paste goed binnen zijn andere activiteiten, want hij had in die tijd samen met “Hugo” ook een tweedehands boek- en stripwinkel, waar flink wat seks en erotiek over de toonbank ging (trouwens, vaker onder de toonbank). Bladen als Chick, Candy , Tum Tum vlogen weg. Hij importeerde ook buitenlandse seks-bladen. “Hugo” verliet het bedrijf halverwege de jaren ’70 om zich volledig op de leerproductie te storten (SM-artikelen). De redactie van het tijdschrift “Massad” werd overgenomen door Bert Wibo. Tijdschriftenhandel Noord was destijds gevestigd op de Zaagmolenstraat nr. 14, later nr. 35-41, met een filiaal op de 1e Middellandstraat nr. 110. Omdat de afdeling SM één van de best lopende onderdelen was, werd de Massad Shop opgericht, aanvankelijk op de Zomerhofstraat nr. 13B, maar vanaf 1977 op de Mathenesserweg nr. 9 (ook wel 9A). Men verkocht er boeken en tijdschriften op dit gebied, maar ook video’s en leer- en latex-producten. De door “Hugo” geproduceerde zweepjes vonden er waarschijnlijk gretig aftrek. Toen de firma Noord in 2007 failliet ging, betekende dit ook het einde van de Massad Shop. Voor zover ik heb kunnen nagaan, bestaat het tijdschrift nog steeds.

Marker

P. B. Versteeg had tussen 1949 en 1960 een leesbibliotheek/kantoorboekhandel onder de naam “De Marker” in de Markerstraat nr. 4B in Rotterdam.

Mantgem

Bij de naam Van Mantgem ben je geneigd allereerst te denken aan de uitgeverij Van Mantgem & De Does (later Spruijt, Van Mantgem & De Does), maar leden van deze familie hadden al in het laatste kwart van de 19e eeuw ook boekhandels in Rotterdam en Amsterdam. B. van Mantgem had in 1874 een boekhandel in de St. Luciensteeg nr. 370, bij de Kalverstraat in Amsterdam (later Singel nr. 562). De boekhandel van de Van Mantgems in Rotterdam heeft, voor zover ik heb kunnen nagaan, niet lang bestaan. Gerardus Abraham van Mantgem begon in 1896 een boek-, kantoor- en kunsthandel aan de Steiger nr. 18, over de Kolk. Hij deelde mee “verschillende zondagsschooluitgaven voorhanden te hebben, alsmede een ruime collectie boekwerken, tekstkaarten, etc.” Enkele jaren later vertrok hij naar Amsterdam waar hij een boekhandel startte op de Jacob van Campenstraat nr. 33. De zaak in Rotterdam aan de Steiger werd voortgezet door de gebroeders J. & C. P. van Mantgem, maar in 1902 werd aangekondigd dat er een grootscheepse uitverkoop gehouden zou worden “in verband met vertrek naar elders”.

Lorjé

De joodse familie Lorjé had tussen 1900 en 1945 verspreid over het land een groot aantal kantoorboekhandels (o.a. in Amsterdam, Haarlem, Groningen, Utrecht, Arnhem etc.). De “godfather” van de familie was Abraham Willem Lorjé (roepnaam Willem) (1870-194X). Meerdere leden van de familie Lorjé kwamen in de oorlog om in concentratiekampen. De geschiedenis van de firma Lorjé is te gecompliceerd om in dit bestek te behandelen. Ik beperk me dus tot de Rotterdamse vestiging op het Hogendorpsplein nr. 1. Eigenaar was Louis Lorjé. De zaak heb ik kunnen traceren tussen 1912 en 1926. In advertenties kwam altijd de volgende zinsnede voor “Lorjé ’s goedkoopste kantoorboekhandel”. Uit het afgebeelde etiket blijkt dat Louis Lorjé in de genoemde periode in ieder geval ook vestigingen had op de Gravenstraat (nr. 6) en de Leidschestraat in Amsterdam. Curieus is dat tussen 1935 en 1940 sprake is van “Lorjé’s goedkoopste kantoorboekhandel” op de Noordblaak nr. 19, maar dan gedreven door Franz Heinrich Behrend. Deze zaak gaat in maart 1940 failliet.

Nagekomen Leiden Kat

Wilhelm Johan Kat jr. (1852- ) (waarschijnlijk de zoon van de Haarlemse boekverkoper/uitgever W. J. Kat) had tussen 1880 en 1903 een boek- en papierhandel/boekdrukkerij/boekbinderij in Leiden. Zijn zoon zou later een bekende Leidenaar worden als eigenaar van de vuurwerkfabriek. De zaak van de vader wisselde nogal eens van adres. In 1880 Hoogewoerd nr. 85, in 1882 Hoogewoerd nr. 55, in 1894 Rijnstraat nr. 10, bij de Hoogewoerd en in 1895 Hoogewoerd nr. 71. In 1890 gaf de boek- en handelsdrukkerij van W. J. Kat een “vliegend blad” uit onder de titel “de Leidsche Rijnbode”.

Loos

Drie generaties bemanden boekhandel Loos in Rotterdam. K. Loos Sr. startte de winkel in 1826 in de Westewagenstraat Wijk E, nr. 678. In 1843 deelde hij mee dat hij “zijn bestaande lees-bibliotheek weder heeft vermeerderd met de nieuwste en meest gezochte werken. In de winkel vindt men verder een uitgebreid aanbod van almanakken, jaarboekjes en kinder-prentenboeken”. In 1846 wordt als adres vermeld Westewagenstraat Wijk 5, nr. 705 (ook wel 702) (=76), hoek Krattensteeg. Rond 1851 neemt de zoon van de oprichter, K. Loos Jr. het roer over. Tussen 1836 en 1883 gaf de firma Loos ook enkele boekpublicaties uit die vrijwel allemaal betrekking hadden op de Lutherse gemeente in Rotterdam, waarvan de heren Loos ongetwijfeld lidmaat waren. De laatste uitgave: “Zang der hulde aan Martinus Luther” door Dr. J. W. Th. Weddik (1883). K. Loos Jr. overleed op 10 april 1878, maar al het jaar daarvoor was hij in de boekhandel opgevolgd door zijn zoon H. Loos. Deze zou de zaak nog tot 1903 voortzetten.

Locker de Bruijne

M. A. Locker de Bruijne was in de eerste helft van de vorige eeuw actief als boekbinder op de Nagellaan nr. 14 in Hillegersberg (Rotterdam). Getraceerd tot 1955.

Lindenberg

Lindenberg’s boekhandel werd in 1949 opgericht door Krien Cornelis Lindenberg (1911-1964) op de Nassaustraat nr. 218 in Slikkerveer. Het ging om een ruim gesorteerde christelijke boek- en muziekhandel + antiquariaat. In juli 1956 verhuisde de zaak naar Hillevliet nr. 21 in Rotterdam-Zuid. Lindenberg afficheerde zich als “Hofleverancier van Koning Klant”. De zaak zou tussen 1960 en 1990 sterk uitbreiden. In 1962 werd verhuisd naar Slaak nr. 8, in 1975 worden er panden bijgetrokken (Slaak 4-8) en in 1980 wordt nog eens fors uitgebreid (Slaak 4-14). Lindenberg was inmiddels de “grootste speciaalzaak in het christelijke boek”. Vanaf 1965 gaf de zaak ook met enige regelmaat boekpublicaties uit en – niet te vergeten – veel platen en cd’s (vooral veel orgelmuziek). In advertenties presenteerde men zich als “speciaalzaak voor bijbels, christelijke boeken, grammofoonplaten en bladmuziek”. Het antiquariaat, dat ondergebracht was in de kelder van het pand aan de Slaak, gaf tussen 1972 en 2003 een groot aantal catalogi uit. Ik zal nooit vergeten dat ik in de jaren ’90 in de kelder voor f. 2,50 per stuk 2 (toen) redelijk zeldzame titels kocht die Carry van Bruggen schreef onder het pseudoniem Justine Abbing. De oprichter werd na zijn overlijden opgevolgd door zijn zoon Piet Lindenberg. Ook de weduwe, mevr. J. Lindenberg-Cysouw was actief in de zaak. Na de eeuwwende gingen de zaken echter gestaag achteruit. In 2004 verhuisde de winkel naar het Oostplein, maar in 2005 ging “Lindenberg Boeken en Muziek” failliet. Met hulp van een investeerder werd nog een doorstart gemaakt, maar in 2008 werd de stekker er definitief uitgetrokken.

Lichtenauer

Friedrich Ludwig Lichtenauer (Louis) (1816- ) kwam in 1843 vanuit Hannover naar Rotterdam. Hij vestigde zich als depothouder van muziekuitgeverij B. Schott & Söhne uit Mainz in een pand aan de Hoenderbrug, hoek A van de Houttuin, Wijk L. nr. 223. Het pand was bekend onder de naam “Het Vergulde Spinnewiel”. In 1845 zag hij zich gedwongen te verhuizen naar de Hoogstraat nr. 61 (eigenlijk een betere plek). In 1864 maakte hij zich los van de firma Schott, maar toen was eigenlijk al lang sprake van een zelfstandige muziekhandel/muziekuitgeverij (instrumenten/bladmuziek). Al heel vroeg werd het complete fonds opgekocht van muziekhandelaar L. F. Plattner. Louis Lichtenauer werd bijgestaan door zijn broers Franz, Carl en (enige tijd) Julius. Na zijn overlijden werd hij opgevolgd door zijn broer Wilhelm Franz Lichtenauer, wiens initialen voortaan in de naam van het bedrijf gehandhaafd zouden blijven. Na zijn overlijden werd de zaak gerund door zijn weduwe en zijn zoon Johan Christiaan Lichtenauer (1855-1937). In 1873 verhuisde de muziekhandel naar een nieuw verworven pand op de Zuidblaak nr. 44/Wijnstraat nr. 105. Johan Christiaan werd op zijn beurt weer opgevolgd door Alexander Wilhelmus Aalbert Lichtenauer. In 1879 werkte de toen 13-jarige Johannes de Heer (de latere evangelist en bekend door zijn zangbundel) enige tijd als jongste bediende bij de firma Lichtenauer. De zaken gingen goed, al kreeg Lichtenauer wel te maken met een geduchte concurrent, Alsbach. In 1888 werd de muziekhandel Hutschenruyter & Zoon overgenomen. In 1928 verhuisde de zaak naar Zuidblaak nr. 8. In die tijd had men – speciaal voor bladmuziek – ook een filiaal op de Oude Binnenweg nr. 10. Ook dit bedrijf werd in mei 1940 zwaar getroffen; het bedrijfspand aan de Zuidblaak werd vernietigd. Men kon gelukkig al vrij snel een pand op de Nieuwe Binnenweg nr. 257 betrekken, maar in 1947 kon men dit verruilen voor het voormalige pand van de firma Greve & Co. op de Nieuwe Binnenweg nr. 17, t.o. de Jongkindstraat. In 1953 verhuisde muziekhandel Lichtenauer naar de Korte Lijnbaan nr. 26. In 1966 tenslotte vinden we de zaak terug op het Kruisplein nr. 44 (Doelen-Westzijde).

Leerdam

De kantoorboekhandel/leesbibliotheek van Joannes van Leerdam en mevr. J. van Leerdam-de Jong werd rond 1923 opgericht aan de Schiedamseweg nr. 41 (later ook wel 41-43) in Rotterdam. Eén van de specialisaties was de verkoop en reparatie van vulpennen. Dat gebeurde tussen ca. 1935 en 1968 onder de naam “Wester Vulpenhuis”. De leesbibliotheek-afdeling werd eind jaren ’50 opgeheven. In de jaren ’80 kwam de nadruk steeds meer te liggen op kantoorinrichting (verkoop en onderhoud van kantoormachines). Toen werd ook een 2e vestiging geopend aan de Thurledeweg nr. 14. Recenter presenteerde de zaak zich als “Kantoorvakhandel en verpakkingen Van Leerdam” op de Thurledeweg nr. 30. Deze BV werd in 2019 ontbonden.

Leenhoff

Het bedrijf van Johannes Willem van Leenhoff (1803-1878) omvatte veel meer dan de boekbinderij die op dit etiket vermeld wordt. De zaak werd vooral bekend als drukkerij/uitgeverij, maar daarnaast ging het ook om een boek- en kantoorboekhandel, papierwinkel en fabrikant van schrijfpennen. De eerste vestiging bevond zich in 1824 in de Molensteeg, bij de Visschersdijk in Rotterdam. Het bedrijf specialiseerde zich in zeevaartkundige werken en kaarten, maar gaf ook over een reeks van jaren het Adresboek der Gemeente Rotterdam uit. In 1825 verhuisde de zaak naar de Hang, over de Zijl. In 1828 werd opnieuw verhuisd, nu naar de Vischsteeg, op de hoek van de Wijnstraat, Wijk B, nr. 99. In 1836 tenslotte werd een pand aan de Hoofdsteeg, Wijk L. nr. 117 betrokken. In 1850 werd een tweede vestiging geopend aan de Leuvenhaven, Wijk 3, 314 (= nr. 185), waarin de boek- en kantoorboekhandel werd ondergebracht. In 1868 verhuisde de drukkerij van de Hoofdsteeg naar een nieuw etablissement aan de Wijnhaven, hoek Vischsteeg. Vanaf 1859 presenteert het bedrijf zich als J. W. van Leenhoff & Zoon, want toen deed Johannes van Leenhoff J. W. Jzn zijn intrede. Deze neemt in 1862 het roer van zijn vader over en gaat dan een vennootschap aan met Hendrik Willem Wilmerink. In 1866 namen de heren de steendrukkerij van Zijdema, Van der Velde & Musly over. De vennootschap met Wilmerink werd in 1868 alweer ontbonden. Van Leenhoff Jr. ging alleen verder. Het uitgeefbeleid was inmiddels zeer divers. In 1894 werd nog een titel van Jules Verne uitgegeven: “Het kasteel in de Karpaten”. In juli 1896 wordt de uitgeverij overgenomen door de Rotterdamsche Uitgevers-Maatschappij (Havenstraat nr.207), die echter in februari 1900 failliet gaat. In 1897 ging Johannes van Leenhoff een vennootschap aan met zijn broer Eduard Rudolf van Leenhoff: “J & E. R. van Leenhoff” (Beurssteeg nr. 1, hoek Westnieuwland). E. R. van Leenhoff ging echter in 1898 persoonlijk failliet.

Lectura

“Lectura” was in de vorige eeuw een favoriete naam voor leesbibliotheken. Alleen in Rotterdam waren er in de loop der jaren al 4 verschillende zaken die deze naam droegen. Het afgebeelde stempel betreft een leesbibliotheek/boekhandel op het adres Iependaal nr. 57. Eigenaar was A. van der Linden. Getraceerd tussen 1954 en 1963.

Landegem

In 1937 begon Gerard van Landegem samen met zijn vrouw H. G. van Landegem-Mook een kantoorboekhandel/leesbibliotheek op de Beukelsdijk nr. 58 in Rotterdam. In 1948 verhuisde Van Landegem naar de Walenburgerweg nr. 112. In het clubblad van Sparta werd hij (actief als voetballer bij deze club) van harte gefeliciteerd met zijn nieuwe winkel. De leesbibliotheek-afdeling werd in 1970 opgeheven. In 1989 nam Henri van Seventer de zaak van het echtpaar over. Als adres wordt daarna vermeld Walenburgerweg nr. 114 (kantoorvakhandel). In 2014 sloot Van Seventer (inmiddels 73 jaar) definitief de deuren.

Lampusiak

Michal Lampusiak (Ozorkow 1898-Rotterdam 1976), een Pool van Joodse afkomst, ontvluchtte, samen met enkele familieleden, zijn geboorteland in 1919 i.v.m. de oprukkende Sovjet-troepen. Hij vestigde zich als kleermaker in Rotterdam. Zijn hart lag echter bij de boeken. Na, in onderduik, de oorlog overleefd te hebben, opende hij in 1946 een klein antiquariaat op de Goudscheweg nr. 18. Daarnaast was hij vele jaren met een boekenstalletje te vinden op het Noordplein, later op de Nieuwe Markt. Van hem werd gezegd dat hij meer vrienden dan klanten had. In 1956 verhuisde hij zijn winkel naar de Vierambachtstraat nr. 68. In de jaren ’60 fietste Maarten ’t Hart bijna elke zaterdag naar de zaak van Lampusiak om zijn met een bijbaantje verdiende centen om te zetten in boeken. Michal Lampusiak bleef zijn zaak tot zijn overlijden in april 1976 enthousiast bemannen. Zijn dochter Riet zette de zaak daarna nog tot 1984 voort.

Lammerse

In 1872 startte L. M. Lammerse een bescheiden papierwinkeltje in de Oostmolenstraat nr. 16 in Rotterdam. De zaak zou zich ontwikkelen tot één van de grootste kantoorboekhandels van de stad. In 1882 verhuisde Lammerse de winkel naar de Hoogstraat nr. 209. In de loop der jaren werd de term “papierhandel” ingeruild voor respectievelijk “boek- en papierhandel”, “kantoorboekhandel”. In 1899 verhuisde de zaak naar de Hoofdsteeg nr. 41 (later wordt vermeld bij Plan C). In deze nieuwe winkel werden in dat jaar foto’s uitgestald van het bezoek van H. M. de Koningin aan Rotterdam. De foto’s konden “door iedereen boven de 16 jaar bezichtigd worden”. Was de koningin wellicht wat te sexy gekleed? Lammerse was een goede werkgever. In 1922 herdacht de heer Johannes v.d. Vaart de dag dat “hij 50 jaren ijverig en vol plichtsbesef in dienst was bij de firma”. Nadat de zoon van de oprichter, eveneens L. M. Lammerse, in 1940 overleed, heeft de zaak nog zeker tot 1956 bestaan.

Lalo

Bij Magazijn “Lalo” gaat het om een muziekhandel die actief was in het eerste kwart van de vorige eeuw. De zaak had 2 vestigingen, in Nijmegen en Rotterdam. Ik vermoed dat deze muziekhandel genoemd is naar de Franse componist Édouard Victoire Antoine Lalo, die in het laatste kwart van de 19e eeuw veel instrumentale muziek componeerde. De Nijmeegse zaak werd in 1908 feestelijk geopend aan de L(ange) Hezelstraat nr. 34. Men vestigde er de aandacht op dat er spreekmachines voorhanden waren met de nieuwste toonarm. “Spreekmachines doen de platen veel beter uitkomen”. Spreekmachine is een ouderwetse naam voor een grammofoon. De Rotterdamse vestiging zat in 1913 op de Schiedamschedijk nr. 61. Getuige een advertentietekst uit dat jaar deed men ook in het populaire genre: “Hoort onze nieuwe mop: “Manus heb je je hoedje op?” Vanaf 1916 wordt als adres vermeld Schiedamschedijk nr. 120, bij de Leuvebrugsteeg.

Kruisifikx

De boekbinderij van A. Kruisifikx kom ik voor het eerst tegen in 1899. De zaak is dan gevestigd op de Oppert nr. 6 (ook wel 6b). In 1927 wordt deze binderij nog vermeld, maar daarna niet meer. Toch vermeldt Sijthoff’s Adresboek voor de grafische sector in de jaren 1955 en 1959 nog steeds een boekbinderij Kruisifikx, dan op de Baroniestraat nr. 50a, met als eigenaar A. Batist.

Krap

Adrianus Hubertus Krap (1793-1832) en Helena Geertruida Arbon (1790-1855) startten in 1816 een zeevaartkundige boekhandel/uitgeverij aan het Haringvliet nr. 111 in Rotterdam: “Arbon & Krap”. Ze zouden zich vooral een grote naam verwerven als uitgever van kaarten. Een vroeg voorbeeld: “Hydrographische kaart van de Texelstroom, Heldersche reede en zeegaten”, geteekend door J. C. Rijk en gegraveerd door C. van Baarsel (1816). In 1818 trouwden de firmanten. In 1817 wordt als adres van de zaak vermeld “Bij de Beurs, Wijk D, nr. 97 (ook wel 98). In 1819 wordt een keer als adres vermeld “Op het Nieuwland”. Toen A. H. Krap in 1832 overleed, zette zijn weduwe de zaak alleen voort. In mei 1850 ging ze echter een vennootschap “in de handel in boeken, zeevaartkundige instrumenten en kaarten” aan met Joost van Duym, haar aanstaande schoonzoon. Vanaf dat moment ging de firma verder onder de naam “de Wed. Krap & Van Duym”. In 1851 trouwde Joost van Duym met Henriette Cornelia Krap. In 1882 wordt de zaak voor het laatst vermeld.

Kramers

Hendrik Adrianus Kramers (1816-1898) was de grondlegger van een boekhandel/uitgeverij die een belangrijke plaats zou innemen in de Rotterdamse boekhandelswereld. Op 1 januari 1837 nam hij de boekhandel van P. H. van den Heuvell over. De zaak was aanvankelijk gevestigd in de Hoogstraat G, nr. 69, over de Wijdemarktsteeg. In 1846 verhuisde de winkel naar de Visschersdijk , bezijden de Beurs, Wijk IV, nr. 108. In 1864 werd opnieuw verhuisd, nu naar de Gelderschekade 2, nr. 47 (later nr. 26). Toen in 1874 2 nieuwe vennoten toetraden, de zoon van de oprichter, W. J. Kramers en L. J Schüller veranderde de naam van de firma in “Boekhandel H. A. Kramers & Zoon”. Tussen 1837 en 1925 gaf de afdeling uitgeverij een groot aantal publicaties uit. Ik noem de allereerste uitgave: “Leerrede over de hooge voortreffelijkheid der muzijk en de waardige wijze waarop wij God door haar vereeren. Naar Psalm IX: 12a, uitgesproken bij de gelegenheid der godsdienstige inwijding van het orgel in de kerk der Hervormde Gemeente van Sassenheim op den 1 October 1837” door Willem Pieter Roedolph Bouman. H. A. Kramers was één van de eerste boekhandelaren in Nederland die rechtstreeks van de uitgever buitenlandsche boeken betrok. Vanaf 1916 wordt als adres vermeld Beursplein nr. 2. De zaak nam flink in omvang toe. In 1917 wordt een filiaal geopend aan de 2e Middellandstraat nr. 3. In Den Haag opent men een vestiging op het Valkenboschplein nr. 11. In 1920 wordt een filiaal vermeld op de Van Oldenbarneveltstraat nr. 82-88. Vanaf 1925 functioneert deze vestiging als kantoorboekhandel. In 1917 start tevens de samenwerking met Boymans’ Boekhandel. Vanaf dat moment wordt Boymans vermeld als “Afdeeling Leesgezelschap Boymans”. Rond 1916 treedt een andere zoon van de oprichter toe, L. W. Kramers. Verschillende personen die later carrière zouden maken in het boekenvak leerden het vak bij Kramers, zo bijvoorbeeld de boekverkoopster/uitgeefster Tine van Buul (Querido) en J. M. Meulenhoff. In 1937 wordt de vennootschap H. A. Kramers ontbonden en wordt de zaak overgedaan aan J. C. Bodenstaff, die al lange tijd bij de firma werkzaam was, en 2 compagnons (J. J. de Vries en J. van Waning). De naam verandert dan in “Boekhandel Kramers & Boymans”. Na het bombardement in mei 1940 wordt noodgedwongen verhuisd naar de Mauritsweg nr. 43. In 1970 werd “Kramers & Boymans” samengevoegd met de Centrumboekhandel (Auwers, Faber en Van Raay). De zaak behield de oude naam, maar verhuisde naar de Karel Doormanstraat nr. 135, naast het Atrium. In 1977 tenslotte kwam een samenwerking tot stand met boekhandel Voorhoeve en Dietrich. De zaak werd toen voortgezet onder de naam “Voorhoeve en Dietrich, Kramers & Boymans” aan de Nieuwe Binnenweg nr. 29, met een nevenvestiging op het Beursplein nr. 37-03. In 1990 verdwijnt de naam Kramers definitief en is er alleen nog sprake van Voorhoeve & Dietrich.

Koster

H. Koster (1909- ) startte zijn carrière in het boekenvak met een stalletje op de markt op het Noordplein in Rotterdam. Vrij kort daarna begon hij ook met een 2e hands-boekwinkel/antiquariaat aan de Goudsesingel bij het Oostplein. Daar heeft hij in 2 verschillende noodwinkels gezeten. In 1947 verhuisde hij zijn zaak naar de Hofdijk nr. 14. Vanaf 1955 nam hij enthousiast deel aan de 2e hands-boekenmarkt op de Nieuwe Markt. De deelnemers verenigden zich in de Boekverkoperskring “Forum Novum”, waarvan Koster voorzitter werd. Op 26 maart 1959 verhuisde Koster opnieuw, nu naar de Hofdijk nr. 1, hoek Noordsingel. In de jaren ’60 gaven steeds meer boekverkopers er op de Nieuwe Markt de brui aan en in 1967 was Koster nog de enige met een boekenkraam. In oktober van dat jaar verhuisde hij met zijn antiquariaat naar een woon/winkelpand aan de Schiedamseweg. Het is mij niet bekend hoe lang hij het daar nog heeft volgehouden.

Korthals

De leesbibliotheek/kantoorboekhandel van J. Korthals was tussen 1940 en 1970 gevestigd aan de Nic. Beetsstraat nr. 46 in Rotterdam. Ook agentschap van het Rotterdams Nieuwsblad. “Tevens hét adres voor beter fotowerk. Ingericht met de modernste machines”. Er zijn aanwijzingen dat deze zaak vóór 1940 ook enige tijd op de Gedempte Slaak nr. 41 zat.

Korteweg 2

Pieter Korteweg Jr. begon naast zijn kantoorboekhandel (opgericht in 1907) samen met Arend Hendrik Steven Stemerding in 1921 een drukkerij/boekbinderij/uitgeverij. Aanvankelijk op de Delftschevaart nr. 18 in Rotterdam, maar al snel werd verhuisd naar het Weenaplein nr. 16: “N.V. Korteweg & Stemerding”. Tussen 1921 en 1931 werd een flink aantal publicaties uitgegeven, hoofdzakelijk in de christelijke sfeer. Zo werd in 1922 gestart met de uitgave van het “Jaarboekje ten dienste van de Ned. Herv. Gemeente van Rotterdam, Delfshaven, Kralingen, Feijenoord en Charlois”. Een ander voorbeeld: “Was ons hart niet brandende in ons : tien jeugdpreeken” van Heiko Tiberius Oberman (1924). Toen Stemerding in 1932 benoemd werd tot wethouder voor de CHU in Rotterdam zette Korteweg de zaak alleen voort. Na zijn overlijden in 1938 werd de drukkerij overgenomen door De Winter & Van Hofwegen. Maar de broer van Korteweg’s vennoot, Hendrik Bastiaan Pieter Stemerding, ging vanaf 1932 verder met een eigen drukkerij en zette tevens de uitgeefactiviteiten voort: N.V. Stemerding & Co., Hartmanstraat 53-57. Tussen 1932 en 1940 verschenen er bij Stemerding een groot aantal publicaties, waaronder: “Het voormalige Charlois en Katendrecht alsmede het verdwijnend landelijk schoon in en om den Charloisschen polder te Rotterdam” door J. Verheul. Drukkerij Stemerding & Co. ging in 1941 failliet.

Korteweg 1

Pieter Korteweg (1884-1938) startte rond 1907 een kantoorboekhandel op het Burgemeester Hoffmanplein nr. 27 in Rotterdam. Vanaf 1909 wordt als huisnummer nr. 29 vermeld. Na zijn overlijden in 1938 zette zijn weduwe, mevr. Maria Louisa Korteweg-Becker, de zaak voort. Vanaf 1975 worden als eigenaren vermeld: L. W. D. Zuur en mevr. J. J. Zuur-Renselaars. In 1986 word de BV Kantoorboekhandel Korteweg ontbonden.

Korpel

De op het groene etiket vermelde A(drianus) Korpel is naar alle waarschijnlijkheid één van de zonen van J. Korpel, die al in 1900 een boekhandel/drukkerij had op het Oosteinde nr. 17 in Rotterdam. In 1903 verhuisde hij naar de Admiraliteitstraat nr. 15 (ook wel 13-15). Vanaf ca. 1906 opereerde de drukkerij onder de naam “Drukkerij Het Oosten”. In 1914 ging Korpel een verbintenis aan met Van Ditmar: drukkerij “Korpel & Van Ditmar”. Dit boterde echter niet, want al in 1915 nam Korpel ontslag als directeur en startte in dat jaar een nieuwe zaak op Groenendaal nr. 45. In 1919, dan gevestigd op de Oostmolenstraat nr. 20, heet de firma “J. Korpel & Zonen”. De drukkerij heet dan enige tijd “Drukkerij Rotterdam”. Na 1930 kom ik deze zaak niet meer tegen, maar in 1940 duikt dan A(drianus) Korpel op met zijn drukkerij/leesbibliotheek (“boeken schoonhouden svp”)/boek-, kantoorboek- en papierhandel, aanvankelijk aan de Boerensteiger nr. 8 en Houttuin nr. 9. Maar al heel snel verhuisde hij naar de Burg. Meineszlaan nr. 56 (Rotterdam-W). In 1971 werd de NV “A. Korpel’s Drukkerij” geliquideerd.

Koppe

Over de kantoorboekhandel/leesbibliotheek van C. C. Koppe Jr. in de Rozenburgstraat nr. 79 in Rotterdam heb ik helaas geen gegevens kunnen vinden.