Du Pré

In het eerste decennium van de vorige eeuw had J. A. du Pré een boek-, papier-, muziek-, plaat- en lijstenhandel in Voorschoten. Je kon bij hem ook advertenties opgeven. Zo was via Du Pré in 1908 “een kippenhok en een broeibak met 4 ramen“ te koop.

Voorschoten Eureka

De in de oorlog invalide geraakte Joh. Stuiver nam in 1964 het “Sigarenmagazijn Eureka” over van A. van Os op de Schoolstraat nr. 52 Voorschoten. Deze winkel met tabakswaren wordt al in 1921 genoemd op wat toen nog de Achterstraat heette. Joh. Stuiver breidde de zaak uit met een kantoorboekhandel en handhaafde de naam “Eureka”. In de jaren ’60 was ook C. M. A. van der Lee (eigenaar van Boeckhuys Wassenaer) bij de zaak betrokken. Vanaf 1980/81 is het huisnummer op de Schoolstraat gewijzigd in nr. 156. Inmiddels is dan C. Stuiver eigenaar van de zaak. Uit het grote etiket blijkt dat boekhandel “Eureka” (vermoedelijk begin jaren ’90) deelnemer was aan de inkoopcombinatie “Boekelier”. Voor zover ik heb kunnen nagaan, hield deze boekhandel er rond 1995 mee op.

Voorhout Hoek

Johannes Arthur (Jos) Hoek en zijn vrouw Th. A. G. J. (Dorinne) Hoek-van Dijk hadden tussen 1991 en 2015 hun boek- en kantoorboekhandel/tabakspeciaalzaak op de Herenstraat nr. 63 in Voorhout (Hoek-Boek). Uit de etiketten kan opgemaakt worden dat de zaak ook op Herenstraat nr. 61 heeft gezeten.

Zwaan

Zwaan’s leesbibliotheek/drukkerij/binderij/kantoorboekhandel was vanaf ca. 1930 gevestigd op de Van Wassenaerstraat nr. 54 (bij de Kon. Wilhelminalaan) in Voorburg. In 1934 werd de leesbibliotheek-afdeling opgeheven. De boekhandel bestond nog in 1939.

Zeeuw

De boek- en kantoorboekhandel van L. de Zeeuw was vanaf eind jaren ’50 gevestigd op het adres Bruijnings Ingenhoeslaan nr. 40 in Voorburg. Daarvoor was deze boekhandel vanaf ca. 1944 gevestigd in Den Haag op de Wilgstraat nr. 42. De etiketten maken duidelijk dat de zaak ook “merk speelgoed” verkocht. In 1974 wordt deze boekhandel nog vermeld.

Welter

De kantoor- en papierhandel van C. L. Welter in de Herenstraat nr. 79 (ook wel nr. 79a) in Voorburg kwam ik voor het eerst tegen begin jaren ’50. Naast het gebruikelijke assortiment (o.a. schrijfbehoeften, schrijf- en telmachines etc.) deed men op bescheiden schaal ook in speelgoed. Hoe lang deze zaak bestaan heeft, is mij niet bekend.

Wattez Voorburg

In maart 1934 richtte de geboortige Brusselaar Everardus (Evert) Wattez (1905-1969) zijn boekhandel op aan de Papestraat nr. 19a in Den Haag (later verplaatst naar Papestraat nr. 11). De zaak had een algemeen en christelijk-gereformeerd assortiment. Evert Wattez werd in 1941 wegens ondergrondse activiteiten gevangen gezet in het Oranje hotel in Scheveningen. Hij werd veroordeeld tot 1 jaar tuchthuis; de 2e helft van dat jaar zat hij in een Zuchthaus in Duitsland. In 1948 nam Wattez de boekhandel van D. C. Muys op de Herenstraat nr. 43 in Voorburg over, die hij onder eigen naam voortzette. Na het overlijden van zijn schoonvader nam hij diens drukkerij (Van Leeuwen) aan de Badhuisstraat nr. 93-103 in Scheveningen over (voortaan drukkerij Wattez). Het Voorburgse filiaal en de drukkerij werden geleid door zijn zoons, resp. J. en P.A. (Piet) Wattez . In deze vestiging werd in 1950 een expositie gehouden van werken van Anton Vet. De boekhandel in Den Haag verhuisde in 1960 naar een nieuw, onder architectuur gebouwd, pand op Papestraat nr. 29, met een voor die tijd zeer moderne inrichting. In de 50-er jaren had Wattez op theologisch gebied ook een antiquarische afdeling. Na het overlijden van de oprichter in 1969, werd de zaak voortgezet door zoon Piet Wattez, die al vanaf 1965 de leiding had. Hij had ervaring opgedaan in boekhandels in Londen, Parijs en Hamburg. Het theologisch aanbod werd in de loop der tijd verbreed van christelijk gereformeerd naar meer oecumenisch. In 1977 gaf Wattez, Voorburg de 3e druk uit van het bekende boek “Dorp aan de Vliet : geschiedenis van Voorburg”, door Gabriel Gorris, H. Hardenberg, D. van der Meide en anderen. Toen in 1988 bleek dat Piet Wattez geen opvolger had, werd de zaak ingelijfd door boekhandel Verwijs, waar Piet tot zijn pensioen actief bleef als “chef souterrain”.

Voorburgsche Muziekhandel

Op het adres Heerenstraat nr. 157 in Voorburg zat in de jaren ’50 de Voorburgse Muziekschool onder leiding van de heer B. J. W. Sanders. Samen met zijn vrouw exploiteerde hij op dit adres ook een muziekhandel “B. J. W. Sanders, v/h de Voorburgsche Muziekhandel”. Na zijn plotselinge overlijden in 1952 zette zijn weduwe de zaak voort. In welke periode de “Voorburgsche Muziekhandel“ op dit adres actief was, is mij niet bekend.

Verschoor

Boekbinderij Verschoor is ongetwijfeld één van de oudste nog bestaande boekbinderijen van Nederland. C. Verschoor richtte de firma op in 1858. Het vroegste adres dat ik heb kunnen vinden is de Kalvermarkt nr. 4a in Den Haag. In ieder geval was het bedrijf daar gevestigd tot begin jaren ’30. Vanaf het begin was het een familiebedrijf. In 1938 waren de firmanten D.N. Verschoor (de zoon van de oprichter) en F. H. Verschoor (de kleinzoon). De zaak verzorgde “bibliotheekwerk, brocheerwerk en cartonnagewerk” en mocht o.a. het Ministerie van Binnenlandse Zaken en de Koninklijke Bibliotheek tot haar klanten rekenen. Eind jaren ’30 verhuisde de firma naar de Trompstraat nr. 334. Toen werd ook een filiaal geopend op de Parkweg nr. 68a in Voorburg. De laatste tijd was de zaak (rechtsvorm VOF), die zich nu nadrukkelijk als handboekbinderij afficheert, gevestigd aan de Laan van Haagvliet nr. 30 in Voorburg. Het huidige Haagse adres is Westvlietweg nr. 71.

Ruys

In juni 1910 ging de boek-, kantoorboek- en papierhandel van Hernricus Elisa Gijsbertus Ruys (1884-1951) van start op de Heerenstraat nr. 124 in Voorburg. Er was ook een leesbibliotheek aan de zaak verbonden en men kon er ook terecht voor druk- en bindwerk en encadrementen. De naam van de zaak: “De Voorburgsche Boekhandel H. E. G. Ruys”. Ruys gaf tussen 1911 en 1935 ook regelmatig publicaties uit, vaak van christelijke signatuur. In 1926 bijvoorbeeld: “Gedenkschrift gewijd aan het 200-jarig bestaan van de Fransche kerk te Voorburg, 1726-1926”, door A. A. Just de la Paisières. Ruys was ook de drukker van het Adresboek Voorburg 1927-1928. De zaak functioneerde geruime tijd als agentschap van “Het Dagblad van Zuid-Holland en ’s-Gravenhage”. In 1945 werd deze boekhandel overgenomen door B. ter Horst die de term Voorburgsche Boekhandel handhaafde en ook nog enige tijd bleef vermelden “v/h H. E. G. Ruys”.

Natzijl

In mei 1937 nam Aart Willem Natzijl (1907-1994) het Voorburgse filiaal van de Haagse boekhandel Dijkhoffz op de Parkweg nr. 44 over. Hij zette de zaak onder eigen naam voort: “Boek- en kantoorboekhandel/leesbibliotheek A. W. Natzijl”. De leesbibliotheek-afdeling werd in 1968 opgeheven. Natzijl gebruikte in advertenties regelmatig de volgende slogan: “Voor pen, potlood en papier…. naar Parkweg dubbel vier”. Zijn boekhandel functioneerde ook als agentschap voor dagblad Het Vaderland. Gesignaleerd tot ca. 1972.

Muijs

Op de Heerenstraat nr. 43 in Voorburg was in de jaren ’30 “De Boer’s Kalender-Centrale” gevestigd, een kantoorboekhandel die o.a. christelijke scheurkalenders verkocht. Vanaf ca. 1939 was op dit adres de boekhandel/leesbibliotheek van D. C. Muijs gevestigd. In 1948 verkocht Muijs de boekhandel aan boekhandel Wattez (Den Haag) die er een Voorburgs filiaal startte.

Lectura

Dit stempel vermeldt Kantoorboekhandel “Lectura” op de van Arembergelaan nr. 62 in Voorburg. Deze zaak wordt al in 1933 genoemd. Er was tevens een postagentschap aan verbonden. In de jaren ‘30 is er ook sprake van een gelijknamige kantoorboekhandel op de Prinses Mariannelaan nr. 233. Of het hier om dezelfde zaak gaat, is niet duidelijk. In een latere periode was een kantoorboekhandel “Lectura” gevestigd op de Prinses Beatrixlaan nr. 132. Eigenaren waren de heer P. W. van Drunick en mevr. E. van Drunick-van den Bos.

Horst

In november 1945 nam B. ter Horst de boekhandel van H. E. G. Ruys op de Herenstraat nr. 124 in Voorburg over. Deze boekhandel was al vanaf juni 1910 op dit adres gevestigd en afficheerde zich ook als “De Voorburgsche Boekhandel”. B. ter Horst nam die naam over en bleef ook nog geruime tijd vermelden “v/h H. E. G. Ruys”. De leesbibliotheek-afdeling van Ruys werd door Ter Horst al vrij snel (in 1947) opgeheven. De zaak werd tot ca. 1985 door B. ter Horst gedreven. Daarna, tot ca. 1994, wordt K. Bil als bedrijfsleider vermeld. Op de foto de winkel op Herenstraat nr. 124.

Groot

Eén van de meer dan 16 leesbibliotheken die Voorburg gekend heeft: In mei 1929 nam L. de Groot Jr. de boek- en kantoorboekhandel/leesbibliotheek “Erasmus” op de Rembrandtlaan nr. 52 in Voorburg over van mej. S. van Bommel. “Boekhandel en Leesbibliotheek L. de Groot Jr.” heeft echter nog geen jaar bestaan. L. de Groot moet in hetzelfde jaar nog overleden zijn, want in januari 1930 verkochten de erven L. de Groot Jr. de zaak aan de dames F. A. van Doorn & Haeck. Vanaf maart 1937 zette mej. C. P. J. Haeck de zaak alleen voort. Deze leesbibliotheek werd in 1961 opgeheven.

Feenstra

Romke Taede Feenstra (1909-1989) begon zijn boekhandels-carrière als stagiair bij boekhandel Ruys op de Herenstraat nr. 124 in Voorburg. Toen hij in de crisisjaren werd ontslagen, begon hij vanuit de voorkamer van zijn ouderlijk huis een eigen boek- en kantoorboekhandel, annex leesbibliotheek. “Boekhandel R. T. Feenstra” werd officieel opgericht in april 1931. Al gauw haalde hij een grote klant binnen: de Groen van Prinstererschool. Zijn voorraad was van christelijke signatuur. In 1967 liet hij de winkel op de Laan van Middenburg nr. 40 grondig verbouwen. Zijn overlijden in 1989 betekende het einde van deze boekhandel.

Elck wat wils

De meest voorkomende naam voor leesbibliotheken in Nederland was waarschijnlijk “Lectura”, maar op een goede 2e plaats kwam “Elck wat wils”. Verspreid over het land waren er in de vorige eeuw meer dan 15 leesbibliotheken met die naam. Vanaf ca. 1935 kende ook Voorburg een leesbibliotheek/boekhandel “Elck wat wils” op de Fransstraat nr. 1 (hoek Van Halewijnlaan). Eigenaren waren A. en S. van Yperen. In 1938 verhuisde de winkel naar de Van Halewijnlaan nr. 153. In de jaren ’50 worden als eigenaren vermeld G. J. H. F van Gennip (1955) en mevr. T. van Gennip-Pieters (1959).

Duunk

Toen W. F. Duunk Jr. in 1928 met zijn uitgeverij “De Driehoek” uit Den Haag verhuisde naar Voorburg opende hij daar op de Parkweg nr. 60 (ook wel nr. 60-62) een boek- en kantoorboekhandel/kunsthandel/leesbibliotheek/leesinrichting. Hij organiseerde in zijn winkel ook kunstexposities, o.a. met werk van de Haagse kunstschilder Willy Fleur. Mij is slechts één uitgave van zijn uitgeverij bekend, te weten: “Een en ander over het ex-libris, met beknopte bibliografie”, geschreven door hemzelf. Oplage 500 genummerde en gesigneerde exemplaren. De zaak werd overigens in 1931 al weer opgeheven.

Driem

In oktober 1862 nam Pieter Cornelis Driem de boekhandel in Voorburg van J. Meijer over. Meijer had deze zaak pas een jaar eerder zelf overgenomen van de weduwe A. M. Broedelet. Van Driem had in de jaren daarvoor ervaring in het boekenvak opgedaan bij D. Noothoven van Goor in Leiden en bij de Erven Thierry & Mensing in Den Haag. In 1862 gaf Van Driem de volgende publicatie uit: “Leerrede ter nagedachtenis van den Wel Eerw. Zeer Gel. Heer D.T.F.Patijn, in leven predikant te Voorburg, overleden den 9 October 1862”, door C.L. Jungius, predikant te Rijswijk. Boekhandel Van Riem heeft tot ca. 1879 bestaan.

Cloos

In de eerste helft van de vorige eeuw had A. G. Cloos een boekhandel/leesbibliotheek in Voorburg. De zaak heeft op twee adressen gezeten, te weten Heeswijkstraat nr. 60 en Laan van Middenburg nr. 14 ( in 1935).

Voorburg Berg

Op 1 juli 1906 nam Cornelis Pieter van den Berg de boek- en papierhandel op de Herenstraat nr. 125 in Voorburg over van C. L. Dahl. Hoe lang de zaak bestaan heeft is mij niet bekend.

Ter Aar Heijns

P. W. Heijns had tussen ca. 1937 en ca. 1970 een boek- en kantoorboekhandel in Ter Aar. Het adres heb ik helaas niet kunnen achterhalen

Strijen Schouten

In 1953 startten de heer (S.) en mevrouw Schouten een bescheiden boekwinkeltje/leesbibliotheek op de Kerkstraat nr. 35 (later nr. 33-35) in Strijen. Het assortiment bestond naast boeken uit tijdschriften, kranten en kantoorartikelen. De zaak ontwikkelde zich in de loop der jaren tot een goed gesorteerde boek- en kantoorboekhandel. De winkel is nog steeds in handen van de familie Schouten. Rond 2002 waren de heer H. C. Mannee en mevr. N. Mannee-Schouten de eigenaren. Sinds 2019 heeft de firma Schouten jaarlijks gedurende een periode van 3 weken een pop-up kinderboekwinkel op het adres Kerkstraat nr. 59, met veel enthousiasme geleid door Nelleke Schouten. Inmiddels is de kinderboekenafdeling het hele jaar geopend. De winkel is aangesloten bij de Libris inkoopcombinatie.

Harnack

Jan Dirk Hendrik Harnack (1835-1907) was in de jaren ’50 en ’60 van de 19e eeuw als “bediende” in dienst bij boekhandel Stokhuyzen in Gorinchem. In mei 1870 startte hij, aanbevolen door zijn ex-werkgever, zijn eigen bedrijf: Boekhandel/Boekbinderij/Boekdrukkerij/Advertentiebureau J. D. H. Harnack op de Oostdijk A, no. 206 in Sommelsdijk. In 1870 begon hij ook met de uitgave van de “Flakkeesche Nieuwsbode” en rond 1887 verscheen bij Harnack het weekblad “Onze Eilanden : nieuws- en advertentieblad voor Overflakkee, Goedereede en omgeving”. In 1903 (4 jaar voor zijn overlijden) verkocht hij de zaak aan de heer A. de Mooy.

Boom

Na het overlijden van haar echtgenoot begon mevr. J. J. (Jo) van der Boom-Smelt in 1987 met de verkoop van boeken vanuit de slaapkamer van haar woonhuis in Sommelsdijk. Er moest brood op de plank komen. De verkoop verliep voorspoedig en in 1995 kon een ruim pand gekocht worden op de Voorstraat nr. 41. Het gaat om een christelijke boekhandel. Het assortiment werd gaandeweg uitgebreid met o.a. wenskaarten en cd’s. “Van der Boom Boeken en Muziek”. De zaak heeft ook een afdeling met tweedehands boeken. Mevrouw Van der Boom werd opgevolgd door haar zoon A. J. (Arjo) van der Boom. Na diverse verbouwingen en uitbreidingen is deze boekhandel tot op de dag van vandaag een trekpleister voor boekenliefhebbers uit Sommelsdijk en wijde omgeving.

Sommelsdijk Boekhoven

In 1884 richtte Willem Boekhoven en boek- en papierhandel/uitgeverij/stoomdrukkerij op in Sommelsdijk op het adres St. Joris Doelstraat nr. 204. De zaak zou vooral naam maken als uitgever. Er verschenen veel christelijke publicaties en boeken van regionaal belang. Twee voorbeelden: “De eisch des Heeren tot bekeering van Neerlands diepgezonken kerken : leerrede naar Jesaja 31:6”, door Jacob Jans Bajema (1888) en: “Beschrijving van het eiland Goedereede en Overflakkee, zijne wording en zijn voortbestaan tot op heden”, door J. v.d. Waal (1896). Vanaf 1917 heet de firma “W. Boekhoven & Zonen”. Boekhoven was de uitgever van de “Maas- en Scheldebode, antirevolutionair orgaan voor de Zuid-Hollandse en Zeeuwse eilanden” (vanaf 1886). In 1890 was er kort sprake van een faillissement, maar kort daarna was er een doorstart. Begin 20e eeuw wordt ook als adres de Schoolstraat genoemd. In 1924 trok de oprichter zich terug en toen werd de zaak voortgezet door Th. Boekhoven en mej. Margaretha Aurelia Boekhoven. In 1930 werd de zaak omgezet in een NV en vanaf dat moment was er sprake van de “NV Drukkerij en Uitgeverij v/h W. Boekhoven”. In 1932 werd de drukkerij geliquideerd, mej. Boekhoven trok zich terug en de heer Th. Boekhoven zette de zaak alleen voort. In 1936 werd het gouden jubileum gevierd. Tot wanneer de zaak bestaan heeft, is mij niet bekend.

Slikkerveer Lindenberg

Krien Cornelis Lindenberg (1911-1964) begon zijn boekhandel vanuit een lege bedstede in Rijsoord. Hij was tevens colporteur. In 1949 begon hij een eigen boek- en muziekhandel/antiquariaat van christelijke signatuur op de Nassaustraat nr. 218 in Slikkerveer. Hij hield in zijn zaak ook (zoals op dit etiket te lezen is) depot van de uitgaven van de eveneens christelijke uitgeverij/boekhandel Den Hertog in Houten. In 1955 gaf Lindenberg de afscheidspredicatie uit van Ds. Joh. Van der Poel. In juli 1956 verhuisde hij naar Rotterdam, waar hij zijn zaak voortzette in een veel groter pand op Hillevliet nr. 21. Over Lindenberg in Rotterdam deed ik eerder verslag.

Wijngaarden

In 1887 startte Arie van Wijngaarden een drukkerij in Sliedrecht. Het enige adres dat ik heb kunnen ontdekken, is Wijk B., nr. 302-304. In datzelfde jaar gaf Van Wijngaarden de “Merwedebode, christelijk weekblad voor Sliedrecht en de overige plaatsen in de Alblasserwaard” uit. Het jaar daarop (augustus 1888) opende hij naast de drukkerij een boek- en kantoorboekhandel/boekbinderij, annex leesbibliotheek. De zaak zou altijd in handen blijven van de familie Van Wijngaarden. In de jaren ’50 wordt Joris van Wijngaarden als eigenaar genoemd. In de jaren 60 en ’70 'dreven Aart van Wijngaarden en zijn vrouw M. P. T. van Wijngaarden-Elshout de zaak en in de jaren ’80 P. Dame en mevr. C. J. A. Dame-van Wijngaarden. De drukkerij werd later gedreven door Harm van Wijngaarden, die weer werd opgevolgd door zijn zoon Hans. Naast ansichtkaarten gaf het bedrijf ook incidenteel boekpublicaties uit. Een voorbeeld: “Van Hennepland tot Huizenzee : (geschiedenis van de Sliedrechtenaren)”, door Willem Bos Jzn. De zaak heeft vermoedelijk tot ca. 1987 bestaan.

Waard

Boekhandel/drukkerij De Waard in Sliedrecht werd in 1911 opgericht door Arie Gijsbert de Waard Tzn. Arie Gijsbert was typograaf en leidde de drukkerij, zijn vrouw beheerde de boekhandel. Het vroegste adres dat ik vond, was Kerkbuurt nr. 91. Drie generaties De Waard zouden het bedrijf in de loop der eeuw leiden. Rond 1925 verhuisde de zaak naar Kerkbuurt nr. 48 (ook wel nr. 48-50). De boekhandel, toen in handen van Gijs en Ad de Waard, werd in maart 2019 opgeheven. De broers gingen met pensioen en er was geen opvolger. Drukkerij De Waard bestaat echter nog steeds. De drukkerij heeft op meerdere adressen gezeten: Gantelweg nr. 30 in Sliedrecht. Lichtschip nr. 25 in Houten , en tegenwoordig op de Leliestraat nr. 35c, geleid door Annemiek en Berry Faro, dochter en schoonzoon van Ad de Waard. Op naar het 125-jarig bestaan!

Vos

In 1996 namen J. de Vos en zijn vrouw C. M. de Vos-Oorbeek de boekhandel over van Cor de Jong op het Burg. Winklerplein nr. 25 in Sliedrecht: VOF “De Vos Boeken” (een boekhandel van christelijke signatuur). Al vrij snel verhuisde men naar een veel groter pand op de Thorbeckelaan. Dit etiket vermeldt als huisnummer nr. 15, maar tegenwoordig zit de zaak op nr. 19. Sinds men aan het assortiment ook woonaccessoires toevoegde, afficheert de zaak zich als “De Vos Boeken en Lezen”.

Lichtbaken

Cor Kwakernaak begon met de verkoop van christelijke lectuur op kleine schaal vanuit zijn woonhuis. Na enige tijd begon hij een klein winkeltje op de Stoep, opgezet door de Stichting Evangelisatie “Het Lichtbaken”. Na een paar jaar verhuisde hij naar een veel ruimer pand op het adres Kerkbuurt nr. 126: Evangelische Boek- en Muziekhandel “Het Lichtbaken”. De zaak floreerde, want in de loop der jaren werden er verschillende filialen geopend. In Puttershoek op de Arent Van Lierstraat nr. 2A, in Nieuw-Lekkerland op Dorpslaan nr. 1 en in Papendrecht. Op het hoogtepunt waren er meer dan 60 vrijwilligers actief bij Het Lichtbaken. Omdat er dus weinig personeelskosten waren, werd een substantieel deel van de winst besteed aan goede doelen en jeugd- en evangelisatiewerk. De winkels zijn ergens tussen 2010 en 2015 opgeheven.