Fischer

Ferdinand Fischer was als boekbinder in Leiden actief in de 1^e helft van de 19^e eeuw. In 1837 was hij gevestigd op de hoek van de Langebrug en de Diefsteeg, no. 511. In 1848 wordt als adres vermeld: Oude Botermarkt. Hij was in ieder geval actief tot 1856 op de Botermarkt 32. Fischer overleed in 1867.

 

 

Fakkel

De Fakkel was een evangelische boekhandel aan de Herengracht 29 in Leiden. De winkel ging echter in 1976 van start onder de naam De Schatkamer en werd toen gedreven door Anton en Hilde Noort. Uit 2 etiketjes/stempels blijkt dat De Schatkamer ook (waarschijnlijk kort) aan de Schutterstraat 28 gevestigd was. In 1995 werd de winkel overgenomen door de Stichting WatZegtdeBijbel uit Leeuwarden en voortgezet onder de naam  De Fakkel. De stichting was/is eigenaar van meer boekwinkels onder deze naam in Nederland. Vanaf die tijd werd de zaak bemand door vrijwilligers. In 2008 sloot de winkel haar deuren. 

Engels

De wetenschappelijke boekhandel (van protestantse signatuur) en binderij P. Engels werd door Pieter Engels (1814-1891) in 1836 gestart. Al in 1838 hield de zaak ook boekveilingen. In 1843 maakt Engels reclame voor "velin en ordinair (=gewoon) post-en schrijfpapier". Vanaf 1857 presenteert men zich als "academische boekhandel". Tussen 1872 en 1898 is de naam P. Engels & Zoon. De zaak was gevestigd aan de Nieuwsteeg, Westzijde, no. 710-9, wijk 4. Op één van de etiketjes wordt vermeld “aan de ruïne”, d.w.z. de door de buskruitramp zwaar getroffen plek waar het burgemeester Van der Werffpark met het standbeeld van de burgemeester werd ingericht. De 2 bovenste etiketjes dateren resp. uit 1845 en 1858. Dat het een chique zaak betrof, blijkt wel uit het feit dat één van de etiketjes in het frans gesteld is; bovendien wordt trots vermeld dat de boekhandel leverancier was van Z.K.H. Prins Alexander der Nederlanden (de 3^e zoon van Koning Willem III en Sophie van Wurtemberg).

Pieter Engels was in 1859 penningmeester van het Leidse boekhandelscollege “Eendragt maakt macht”. Engels trad ook op als uitgever, o.a. van de studentenalmanak voor het jaar 1860. Na het overlijden van de toenmalige eigenaar P. Engels kondigde de weduwe aandat de boekhandel werd overgedaan aan Fa. Blankenberg.

èlvé

Èlvé (= Labor Vincit) is voornamelijk als drukkerij bekend. Vóór 1943 was het bedrijf gevestigd op de Vestestraat n. 1E in Leiden. Na 1943 blijkt de drukkerij & het "cartonnagebedrijf in de ruimste zin" verhuisd te zijn naar de Nieuwe Rijn nr. 83. Er is dan sprake van een vennootschap met als vennoten G.J. de Graaff Sr., G.J. de Graaff Jr. en M.A. de Graaff. In 1975 zit de inmiddels commanditaire vennootschap nog steeds op de Nieuwe Rijn. In 1978 wordt de naam voorafgegaan door “In de Bierdeghel”. Naast de drukkerij was er ook sprake van een boek-, kantoorboekhandel en uitgeverij (van voornamelijk proefschriften). In 1983 ging het bedrijf, toen op de Vestestraat nr. 7, failliet.

 

Elte

George Mozes Elte kwam uit een echt Joods boekhandelaarsgeslacht. Zijn vader Mozes Joachim Elte was boekhandelaar in Den Haag. Zijn broer Meijer Mozes Elte was in 1899 de oprichter van het bekende antiquariaat Meyer Elte aan de Korte Poten in Den Haag.

In de literatuur is als adres van George Elte alleen te vinden Breestraat 35, Leiden. Hij was antiquaar, handelde ook in nieuwe boeken, maar was vooral erg actief als veilinghouder, zei het slechts een korte periode van ca. 1906 tot 1911. In 1908 veilde hij bijvoorbeeld in Café Zomerzorg de boeken uit de nalatenschap van Mr. Robert C. Ermerins, in leven attaché aan de Keizerlijke Bibliotheek te St. Petersburg. Waarschijnlijk ging hij in 1911 failliet. Dit etiketje vormt het enige bewijs dat zijn boekhandel, vermoedelijk heel kort, ook aan de Maarsmansteeg 9 heeft gezeten. Hetzelfde adres waar in 1910 de reeds behandelde boekhandel Dieben gevestigd was. George Elte overleed in 1937.

Eggers

In 1872 kondigde de heer R van Baak aan dat hij zijn boek-, muziek-, kunst- en papierhandel, tevens leesbibliotheek en uitgeverij Schreuder & van Baak aan de Botermarkt 14 in Leiden overdeed aan Joh. J Eggers, die als “bediende” bij hem in dienst was. De boekhandel bestond al vanaf 1841. De leesbibliotheek  waar nederlandse, franse en engelse boeken en tijdschriften beschikbaar waren werd in 1882 opgeheven. Eggers bleef nog heel lang de naam Schreuder & van Baak  naast zijn eigen naam vermelden. In de jaren '20 is er ook sprake van een muziekhandel.Ik neem aan dat de zaak rond 1942 werd opgeheven, want in 1943 is in het pand Botermarkt 14 een overhemden-atelier onder de naam "Elpé" gevestigd.

 

Dumpie

Nagekomen:

In 1977 begonnen de gebroeders Wim en Bram Maat uit Voorschoten hun stripwinkel “Dumpie” in de Jan Vossensteeg op nr. 37. In 1981 verhuisden zij naar het centraler gelegen pand aan de Nieuwe Rijn 18. Na het overlijden van Wim Maat in 2001, ging de zaak in andere handen over. De huidige eigenaar Hans van der Peet verhuisde in 2018 met de winkel naar Hogewoerd 21.

Eggenstein

In november 1899 vestigde Theod. J H Eggenstein (geboren 1875 te Antwerpen) zijn snelpersdrukkerij/boekbinderij/advertentiebureau/muziek- en kantoorboekhandel aan de Steenstraat 55 (bij de Beestenmarkt) in Leiden. Daarvoor was het bedrijf enkele jaren gevestigd in Katwijk aan Zee. Bij de opening werd bekend gemaakt dat de opbrengst van de eerste duizend geillustreerde briefkaarten zou worden overgedragen aan de Nederlandsche Zuidafrikaansche Vereeniging. In 1903 verhuisde de zaak naar Hoogewoerd nr. 55. In datzelfde jaar gaf Eggenstein de volgende publicatie uit: "De wording der Nederlandsche Christen-Studenten Vereeniging" door Th. Scharten. In 1904 werd het bedrijf overgenomen door Louis H Becherer.  

Dufour

Het antiquariaat van Charles Dufour, met een voor Nederland uniek specialisme alpinisme/bergbeklimmen, werd geopend in 1993 aan de Langebrug 34 in Leiden (voorraad ca. 3500 boeken). Dufour wist niet alleen ”alles” over het onderwerp, maar beoefende de sport ook actief. In de jaren ’60 nam hij bijvoorbeeld deel aan expedities naar de Himalaya. In 2008 werd de winkel opgeheven.

Dubbeldeman

Maarten Dubbeldeman (1878-1972) dreef zijn zaak vanaf 1904 op verschillende locaties. Aanvankelijk onder de naam “De Nieuwe Leidsche Boekhandel” (tevens leesbibliotheek) aan de Kloksteeg 10. Al in 1906 verhuisde hij naar een veel ruimer pand aan de Steenstraat 57. In 1908 was de zaak gevestigd op Haarlemmerstraat nr. 1, hoek Paardesteeg. In 1915 werd de boekhandel definitief gevestigd op Breestraat 3. In 1923 werd het bedrijf een naamloze vennootschap en in 1924 veranderde de naam in Dubbeldeman’s boekhandel. Volgens het grote blauwe etiket zat de boekhandel in 1933 op Breestraat nr. 7, maar dat was hetzelfde pand als nr. 3 (na een omnummering). De specialisatie was Nederlands-Indië. Zoals wel vaker in die tijd zien we op de paarse etiketjes vermeld: boek-, kunst- en kantoorboekhandel. Bovendien trad hij ook op als uitgever, o.a. van proefschriften.

In 1906 gaf hij de volgende publicatie uit: "Marx of Christus : verslag van het openbaar debat gehouden op donderdag 22 maart 1906, tusschen de heeren F. van der Goes, privaat docent aan de Gemeente Universiteit te Amsterdam en Ds. R.J.W. Rudolph, geref. predikant te Leiden". Het antwoord van Dubbeldeman zelf op deze vraag is niet moeilijk te raden, want hij was actief in de Afdeling leiden van de SDAP. In 1945 werd Maarten opgevolgd door zijn zoons Franciscus Johan en Johannes. In 1967 werd het bedrijf opgeheven en daarna begon universiteitsboekhandel Ginsberg in het pand een filiaal waar o.a. de literatuur-, geschiedenis- en rechtenvoorraad werd aangeboden.

 

 

van Dorsten

Boekhandelaren hebben het gebruik van etiketjes eind 18^e/begin 19^e eeuw overgenomen van de boekbinders. De etiketjes werden door de boekhandel gebruikt als reclamemiddel en later ook vaak om de met potlood vermelde prijs in het boek af te dekken.

Johannes Jacobus van Dorsten wordt in 1874 vermeld als boekbinder in Leiden. Hij was toen 25 jaar en gevestigd aan de Koorsteeg. In 1877 zit de binderij op de Langebrug nr. 18, in 1879 op de nummers 10 én 18. In advertenties is sprake van een linnen banden-fabriek. In 1887 blijkt de binderij verhuisd te zijn naar het Kort Galgewater. Nog in 1889 wenst Van Dorsten zijn clientèle in Nederland en Nederlands Oost-Indië een gelukkig en tevreden jaar.

 

van Doesburgh

In 1859 opende Simon Cornelis van Doesburgh (1835-1906) een boekhandel/uitgeverij/veilingbedrijf (van protestants-christelijke signatuur) op Rapenburg 77 na zijn opleiding genoten te hebben bij de beroemde Amsterdamse boekhandelaar Frederik Muller. Hij had als specialisatie geneeskunde. Zijn motto was: Salutem Consector Ventis Deditus Laboribusque (Zowel met gunstige wind als door tegenspoed moet het een mens gegeven zijn voorspoed te bereiken). Van Doesburgh was een belangrijke uitgever. Tussen 1860 en 1938 verschenen honderden publicaties. Sinds 1868 was de zaak gevestigd op Breestraat 14. Als firmant wordt ook genoemd G. J. Godschalk (overleden 1905). Van Doesburgh was jarenlang bestuurslid van de Vereeniging ter Bevordering van de Belangen des Boekhandels. Na zijn dood in 1906 werd het bedrijf voortgezet door medefirmant H. E. Stenfert Kroese. In 1950 werd de zaak failliet verklaard en overgenomen door Kooyker.

van Dijk

J. G. van Dijk had tussen 1920 en 1932 een christelijke boekhandel/leesbibliotheek aan de Nieuwsteeg 17 in Leiden. Hij afficheerde zich als “De Nieuwe Boekhandel”. In 1915 was hij al actief als boekbinder in de Herensteeg 4. De leesbibliotheek had een bestand van 3000 titels. Leesgeld zeven en een halve cent per week. Hij was aangesloten aan de Rijks-Telefoon onder nr. 765. In 1932 werd de leesbibliotheek verkocht aan boekhandel Du Pon aan de Haarlemmerstraat. 

 

Dieben

H. A. Dieben nam in 1908 de katholieke boekhandel van J. W. van Leeuwen over in de Maarsmansteeg nr. 9 in Leiden. Boekhandel Van Leeuwen zat in de 19e eeuw lang op de Marsmansteeg nr. 14. Aanvankelijk wordt de naam Van Leeuwen gehandhaafd “Firma J. W. van Leeuwen (H. A. Dieben)”. Na een paar jaar wordt H. J. Dieben als eigenaar vermeld. Dieben was ook zeer actief als uitgever van vooral rooms-katholiek getinte publicaties. Rond 1930 wordt een 2e vestiging geopend in Wassenaar op de Lange Kerkdam nr. 6 (vanaf ca. 1942 Lange Kerkdam nr. 42). De Leidse vestiging wordt na 1931 niet meer vermeld. De uitgeverij werd steeds belangrijker en in 1946 is er geen sprake meer van een boekhandel. De uitgeverij verhuist dan naar Den Haag en heeft daar tot ca. 1972 bestaan.

Demmenie

In 1911 opende Louis Demmenie (1883-1953) zijn winkeltje in schrijf- en papierwaren. In zijn aanbevelingsadvertentie stond o.a. “passerdozen in verschillende fabrikaten”. De winkel kreeg de naam “Het Kantoor”, aan de Haarlemmerstraat 169, later uitgebreid tot 167d-171. In 1928 werd een drukkerij en binderij aan het bedrijf toegevoegd (Haarlemmerstraat nr. 219), die op de lange termijn het belang van de boekhandel ruim zou overtreffen. In de oorlog werkte Demmenie samen met het verzet. Op 28 februari werden in de drukkerij 10.000 exemplaren van het illegale blad Trouw in beslag genomen. In de oorlog had men ook een filiaal op de Lage Rijndijk nr. 1A. De drukkerij verhuisde verschillende keren, eerst naar de Oude Rijn, dan naar de Hoge Rijndijk, uiteindelijk in 1982 naar de Rietschans in Leiderdorp. De boekhandel had in de jaren ’50 ook een leesbibliotheek-afdeling.

 

 

 

Dee-de Weij

Tussen 1932 en 1955 beheerde mevr. L. Dee-de Weij haar leesbibliotheek aan de Langebrug 53 in Leiden. In de jaren ’30 werd als volgt geadverteerd: “Dagelijks ontvangst der nieuwste romans, detective-, Wild-West-, jongens- en meisjesboeken". In september 1940 werd: "Daar onze zaak goed verduisterd is, kunnen we open blijven tot 9 uur".

Gelieve niet ruw met de boeken om te gaan!

 

De Cyclus

De Leidse verzendboekhandel (en uitgeverij) De Cyclus was in ieder geval actief tussen 1960 en 1980. Het was één van de bedrijven van I.J. Sloos, die o.a. ook de man achter de Leidse Onderwijsinstellingen (LOI) was. De LOI en De Cyclus waren een tijdlang op hetzelfde adres gevestigd: Oosterkerkstraat nr. 11 in Leiden. Eén van de uitgaven van De Cyclus: "Wij leven niet slechts éénmaal" door K.O. Schmidt. De boekhandel zal zich voornamelijk bezig gehouden hebben met de verzending van lesmateriaal.

Couvée

Bij boekhandel Couvée denk je in de eerste plaats aan de zaak in Den Haag die al heel lang bestaat. De naam Couvée kwam in de 19^e eeuw echter veel vaker voor in Leiden dan in Den Haag (Hugenoten?). D.J. Couvée (1818-1888) opende zijn boek- en papierhandel in 1842 aan de Mare, Wijk VI no. 1189. Hij was ook uitgever. O.a. van het fraaie tweedelige werk “De stad Leiden” door A Montagne. De nadruk in de winkel lag op het godsdienstige boek. Rond 1870 wordt de zaak overgenomen door boekhandel B. Blankenberg. In advertenties in dat jaar wordt vermeld: boekhandel Blankenberg (Couvée), Mare 58.

Leesbibliotheek 't Centrum

Tussen 1928 en 1950 heeft Leiden meer dan 30 leesbibliotheken gekend. Zelfs boekhandel Kooyker had rond 1930 een leesbibliotheek-afdeling. In 1950 waren er nog steeds 12, waaronder “ ’t Centrum” aan de Lange Mare 108, tevens verkoop van rookwaren. De zaak werd opgericht in 1937 en in 1968 opgeheven. Eigenaar was H J H J Scholte.

 

Van Caspel

In de zeventiger jaren was Leiden naast Atleest nog een linkse boekhandel rijk. Van Caspel in de Pieterskerkchoorsteeg. Bij Atleest lag het accent - voor zover ik mij herinner – meer op anarchisme en maoisme. Bij Van Caspel op de (inter)nationale arbeidersbeweging. De (voormalige) eigenaar kwam ik later nog geregeld tegen op de boekenmarkt op het Spui in Amsterdam.

Burgersdijk & Niermans

Pieter Johannes Burgersdijk (1867-1915) en George David Niermans (1854-1920), werknemers bij de firma Brill, namen in 1894 het veilingbedrijf en een groot deel van het antiquariaat van hun werkgever over en openden op de Nieuwsteeg nr. 1 in Leiden de firma “Burgersdijk & Niermans”. Het pand droeg al sinds de 14e eeuw de naam “Templum Salomonis”. Na hun dood werden zij opgevolgd door Mevr. Burgersdijk-Elshout en de heer Dee, die al sinds 1901 in dienst was. In de jaren ’30 waren er nevenvestigingen aan het Noordeinde en op Breestraat nr. 113 (tot 1947). In 1940 werd mevr. Burgersdijk opgevolgd door de heer J. P. Stam. In de oorlogsjaren was er ook een filiaal in Amsterdam, aanvankelijk op de Eerste Langebrugsteeg nr. 13, later in de Leidschestraat nr. 7 (zie het bruine etiketje). Na de oorlog werd de firma geleid door de heer Stam en zijn echtgenote mevr. Stam-Hommes. In 1986 werd het veilingbedrijf/antiquariaat verkocht aan de heren Arno de Bruin en Arne Steenkamp, die vanaf 1981 al antiquariaat “Blaeu” dreven in de Salomonsteeg nr. 1.

Cazemier

Het oudste stempel vermeldt alleen Bruna, maar het gaat hier om de voormalige boekhandel van Cazemier in winkelcentrum De Kopermolen in de Merenwijk (ooit gevestigd op respectievelijk nr. 3 en 10), die ook lang onder de vleugels van Bruna opereerde. De zaak werd een paar jaar geleden opgeheven.

Brinkman

Over deze schoolboekhandel aan de Oude Rijn nr. 30 in Leiden heb ik geen gegevens kunnen achterhalen.
Terzijde: een verkoper van tweedehands boeken waar geen stickertje van bestaat, maar die in deze alfabetische reeks niet mag ontbreken, is Borsboom. Hij bood vele jaren op zaterdag 2e hands boeken aan op de Korenbeurs, voor elk wat wils en niet duur. Als hij zin in een borrel had en het café opzocht, nam Ruud Spruit (toen nog student) de honneurs waar. Eind jaren ’50, begin jaren ’60 reed ik iedere zaterdag van Voorschoten op de fiets naar de Korenbeurs om mijn bescheiden zakgeld bij Borsboom om te zetten in boeken.