E J Brill

Een wel heel eenvoudig stickertje voor een zaak met zo’n grote naam! De geschiedenis van de firma Brill is te lang en gecompliceerd om daaraan in dit korte bestek recht te doen. Ik beperk me dus tot de grote lijnen. Brill is natuurlijk vooral bekend als wetenschappelijke uitgeverij, maar ook de voorloper Luchtmans had al een boekhandel/antiquariaat. Jordaan Luchtmans richtte het bedrijf in 1683 op. Hij was afkomstig uit Woudrichem en had het vak geleerd bij de Gebrs. Gaesbeek in Leiden. In 1697 betrok Luchtmans het pand Rapenburg 69b. Jordaan Luchtmans werd opgevolgd door zijn zoon Samuel (I). Ook diens zonen, Samuel (II) en Johannes, werden in de zaak opgenomen. Tot 1848 heette de firma “S&J Luchtmans”. De laatste uitgever uit deze familie, Samuel III, overleed in 1809. De zaak verhuisde naar Rapenburg 78-80 (aan de overkant). De Leidse drukker Johannes Brill werd bedrijfsleider. Hij bestuurde het bedrijf samen met een lid van de familie Luchtmans, Johannes Bodel Nijenhuis. De zoon van Johannes Brill, Evert Jan, werd in 1848 eigenaar van het bedrijf. Na zijn overlijden in 1871 werd de zaak verkocht aan Adriaan Pieter Marie van Oordt. Mede-firmant werd Frans de Stoppelaar. In 1883 werd het Rapenburg verruild voor het voormalige Heilige Geest of Armen Weeshuis aan de Oude Rijn nr. 33a. De zaak werd eind 19e eeuw omgevormd tot een N.V. Na de dood van De Stoppelaar werd Cornelis Peltenburg directeur. Ik beperk me nu tot het antiquariaat. In 1894 werd een groot deel van de voorraad verkocht aan de heren Burgersdijk en Niermans. Alleen de oosterse afdeling werd voortgezet onder de naam Brill. Vanaf 1949 was het antiquariaat gevestigd op de Nieuwe Rijn nr. 2. In 1990 gaat het antiquariaat over in handen van oud-werknemer R. Smitskamp onder de naam “Oosters Antiquarium”. In 2006 wordt de zaak opgeheven. Veel wat oudere Leidenaars zullen zich nog de maandelijkse uitverkoop op zaterdagochtend herinneren (begeleid door klassieke muziek) waar soms letterlijk om boeken gevochten werd.

P J van Breda Vriesman

De wetenschappelijke boekhandel P J van Breda Vriesman was tussen 1896 en 1911 gevestigd aan de Breestraat nr. 156 te Leiden. De heer van Breda Vriesman nam de zaak over van T H Ytsma die voor hij in Leiden begon een boekhandel had in Den Bosch. In 1911 werd de boekhandel Van Breda Vriesman geliquideerd.

Het Boekhuis

Het Boekhuis aan de Breestraat 52 (hoek Vrouwensteeg) in Leiden was de voorloper van het Nieuwe Boekhuis. De zaak werd door J. de Ren en R.J. Teenstra in 1953 overgenomen van de oorspronkelijke eigenaar S.B. van Kloeten. Teenstra en De Ren hadden tussen 1946 en 1953 al een boekhandel, het "Leidsch Boekhuis" in de Lange Diefsteeg nr. 13. Van Kloeten gaf in 1933 aan de architect Hendrikus Lamberts de opdracht om het pand aan de Breestraat zoals wij het nu kennen te ontwerpen. Een fraai voorbeeld van de architectuur van de Nieuwe Zakelijkheid in Leiden. Met de heer De Ren heb ik in de jaren '70 nog een aantal jaren met veel plezier samengewerkt bij universiteitsboekhandel Ginsberg, waar hij na zijn pensioen nog part-time werkte. Toen Het Boekhuis overgenomen werd door het Elsevier-concern veranderde de naam in Het Nieuwe Boekhuis. Zijn dochter, Hendrien de Ren, bleef daar nog lang winkelchef.

boekbinderij Boekwijt

In de 2e helft van de 19e eeuw wordt de Leidse boekbinderij Boekwijt al vermeld. De eigenaar is dan M.J. Boekwijt. In 1892 verhuisde de boekbinderij van de Raamsteeg naar de Garenmarkt 13. Begin 20e eeuw wordt de zaak geleid door Pieter Boekwijt. In 1907 bevindt de zaak zich op de Jan van Houtkade nr. 8a en in 1914 verhuist de binderij naar de Hoefstraat nr. 43. Het is mij niet bekend hoe lang het bedrijf nog heeft bestaan.

De Boekenstunt

Geen nadere gegevens bekend. Waarschijnlijk betreft het hier een zogenaamde "witte boekhandel" die enige tijd gevestigd is geweest aan de Nieuwe Rijn 44 in Leiden.

De Boekenkast

Eén van de vele leesbibliotheken die Leiden rijk was. "De Boekenkast" aan de Nieuwe Rijn 25, tegenover de Korenbeurs. Als eigenaren worden in een recente publicatie over leesbibliotheken vermeld respectievelijk: C. G. Cretier en J. F. Vellekoop Jr. Cretier heb ik goed gekend als eigenaar van een klein antiquariaat aan de Morsstraat. Deze leesbibliotheek was, voor zover ik heb kunnen vaststellen, actief tussen 1941 en 1946. Op 18 mei 1945 liet Cretier in een advertentie opgelucht het volgende weten: "De tijden zijn voorbij dat ons voorgeschreven wordt welk boek wij mogen lezen. Alle verboden boeken zijn nu weer te lezen. Leesgeld 8 cts, knipkaart 10 delen 70 cts".

De Boeckhalle

In advertenties van de legendarische 2e hands boekhandel van Max en Joop Sweris wordt in het begin M.L. Sweris vermeld en later altijd Joop Sweris (1927-1982). Broer Max beheerde geruime tijd een vestiging aan de Botermarkt nr. 14. Joop was van 1944 tot zijn dood in 1982 dé man. Vanaf 1947 heette het antiquariaat "De Boeckhalle". De zaak was aanvankelijk gevestigd op de Stationsweg nr. 16 in Leiden, maar op 12 maart 1943 leidden de oorlogsomstandigheden tot een verhuizing naar de Prinsessekade nr. 3-4, later 3-4-5. Een medische afdeling bevond zich op de Apothekersdijk. Joop was zeer actief. Hij reed jaar in jaar uit naar Frankfurt om aan het eind van de Buchmesse van - met name amerikaanse uitgevers - de op de Messe getoonde ramsch op te kopen. In 1979 organiseerde hij in samenwerking met importeur Feffer and Simons "The greatest show of Dover Books", waar ca. 1800 titels tentoongesteld werden. Toen Joop - veel te vroeg - in 1982 overleed, indirect als gevolg van een enkele jaren daarvoor maar ternauwernood overleefde blikseminslag, werd de voorraad, die opgeslagen lag op diverse locaties verspreid over de stad, verkocht aan de hoogste bieder. Ook antiquariaat Klikspaan bood mee, maar moest het afleggen tegen De Slegte.